فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه کالبدی شماره ۴

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

توسعة پایدار روستایی فرایندی است که ارتقای همه‌جانبة زندگی روستایی را از طریق زمینه‌سازی و ترغیب فعالیت­های همساز با قابلیت­ها و تنگناهای محیط (به مفهوم عام آن) مورد تأکید قرار می‌دهد. بر این بنیاد، توسعة پایدار روستایی جنبه‌های گوناگونی را شامل است، اما زمینه‌سازی­های ساختاری در چهار جنبة عام می‌تواند به کارکرد مناسب این فرایند بیانجامد. این جنبه‌ها عبارتند از: محیطی ـ اکولوژیک، اجتماعی ـ فرهنگی، اقتصادی ـ سیاسی و کالبدی ـ فضایی. یکپارچگی فضایی در قالب رویکرد نظاموار، سکونتگاه­های روستایی را در مقیاس­های گوناگون نقطه‌ای، محلی، ناحیه‌ای و منطقه‌ای و ملی، و البته همه جا به‌عنوان نظام­های باز، مورد توجه قرار می‌دهد. بدینسان،  هر سکونتگاه روستایی نه تنها به‌لحاظ کنش و واکنش­های بین اجزا و نیروهای مختلف درونی خود، بلکه از نظر تعامل با دیگر نظام­های سکونتگاهی (دیگر سکونتگاه­ها، اعم از روستایی و شهری) نیز پیوسته در روندی پویا قرار دارد. در این بین، آنچه که اهمیتی تعیین‌کننده دارد، امکانات و قابلیت­های محیط نظام است که به‌صورت امکانِ برپایی رابطة تعاملی با سیاستگذاری­ها، برنامه‌ریزی­ها و تخصیص اعتبارات و مانند آن تجلی می‌یابد. از سوی دیگر، با عنایت به رویکردهای نوین در جغرافیای کاربردی و توجه به نقش جوامع در ایجاد فضاهای گوناگون، بسیاری از اهداف برنامه‌ریزی فضایی و ابعاد پایداری در پیوندی تنگاتنگ مورد توجه قرار دارند. این مقاله کوشش دارد تا نشان دهد، هرگونه پایداری در روند توسعة روستایی، مستلزم نگرشی یکپارچه در قالب پارادایم فضایی است و این مهم میسر نخواهد شد، مگر با رویکردی مبتنی بر شبکه‌های منطقه‌ای در قالب پویش ساختاری ـ کارکردی.

 

دریافت کامل مقاله

مقوله مسکن، امروزه نه تنها به­عنوان یک سرپناه، بلکه به­عنوان هویت، امنیت و منبع سرمایه در بین ساکنان یک شهر مطرح است. فقدان منابع کافی، ضعف مدیریت اقتصادی، نداشتن برنامه­ریزی جامع مسکن و سایر نارسایی­هایی که در زیرساخت­های اقتصادی وجود دارد از یک­سو و افزایش جمعیت شهرنشین از سویی دیگر تامین سرپناه در کشورهای در حال توسعه را به­شکلی پیچیده و چند بُعدی درآورده­است. برای دستیابی به برنامه­ریزی مطلوب مسکن باید تمام جوانب وضع موجود مسکن و تسهیلات مربوط را مورد بررسی و تجزیه­وتحلیل قرار داد. شناسایی و تطبیق شاخص­های مسکن موجود با شاخص­های مسکن در شهر سالم در جهت تحقق سکونتگاه مطلوب امری مهم در توسعه مطلوب شهری به­شمار می­آید. این پژوهش از نوع کاربردی بوده و روش آن تحلیلی ـ توصیفی است و داده­ها و اطلاعات موجود در آن از سرشماری­های موجود و داده­های مرکز آمار در سال ۱۳۹۰ استخراج شده است. در این مقاله، سعی شده است تا به این پرسش که “وضعیت موجود مسکن در شهرستان نظرآباد به لحاظ شاخص­های کمی و کیفی چگونه است­؟” پاسخ داده­شود و یک مقایسه‌ای تطبیقی با شاخص­های مسکن در سطح استان البرز و متوسط کشوری و شاخص­های مسکن در شهر سالم انجام شود. با توجه به نتایج حاصل از ارزیابی و مقایسه شاخص­ها کمّی و کیفی مسکن، وضعیت شاخص­های مسکن شهرستان نظرآباد در حالت کلی نسبت به شاخص­های مسکن استان، کشور و شهر سالم مطلوب و مثبت ارزیابی می­شوند.

 

 

مسکن به­عنوان یک نیاز اساسی و به­عنوان نمودی از ایفای نقش­های اساسی انسان، پدیده­ای جغرافیایی بوده و نقش مهمی نیز در توسعه جوامع انسانی دارد. هدف اصلی این پژوهش، سنجش و تحلیل فضایی شاخص­های توسعه مسکن در سطح روستاهای استان آذربایجان غربی است. پژوهش حاضر، از نوع کاربردی و روش انجام آن ترکیبی از روش‌های توصیفی ـ تحلیلی است. در این راستا از ۳۶شاخص در ابعاد زیربنایی و رفاهی، استحکام و سازه، بهداشتی و امکانات و تسهیلات استفاده شده است برای گردآوری داده‌ها از روش کتابخانه‌ای و اسنادی استفاده ‌شده­است. همچنین با استفاده از نظرات کارشناسان، به انتخاب و وزن­دهی شاخص­ها اقدام شد. برای تحلیل و رتبه‌بندی شاخص­ها و داده­ها از مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیار شامل تاپسیس (TOPSIS)، ویکور (VIKOR) و توسعۀ انسانی (HDI) و برای رسیدن به یک نتیجه‌ واحد در تحلیل داده‌ها، از تکنیک ادغام (میانگین وزن‌ها، روش بردا و کپ لند) استفاده ‌شده­است. تجزیه‌ و تحلیل شاخص‌ها بیانگر آن است که روستاهای دو شهرستان ماکو و چالدران تقریباً در همه مدل‌های مورد استفاده در تحلیل داده‌ها، به­طور نسبی بالاترین سطح توسعه و در مقابل روستاهای دو شهرستان نقده و میاندوآب پایین­ترین سطح توسعه مسکن روستایی را دارند. همچنین نتایج به‌دست‌آمده براساس مدل ادغام، ضرورت توجه به مقوله عدالت فضایی در توسعه مسکن روستایی را نشان می­دهد که می‌تواند راه­گشای برنامه­ریزان جهت تقویت سطح توسعه، کاهش نابرابری‌ها، رضایت روستاییان از وضعیت مسکن و در نهایت موجب توسعه محلی شود.

 

در فرآیند تغییر الگوی زندگی جوامع روستایی متأثر از گسترش شهرنشینی در دهه­های اخیر و تغییر در نوع و دامنه روابط متقابل شهر و روستا در ایران، دورنمای عظیمی از تحولات وسیع در نحوه زندگی، مناسبات اجتماعی و اقتصادی روستاییان همراه با احساس نیاز به تأمین مفهوم سرزندگی در جوامع روستایی البته با ماهیتی متفاوت در مقایسه با یک سکونتگاه شهری، در جریان است. از این­رو تحقیق حاضر به بررسی اثربخشی طرح هادی روستایی در آفرینش سکونتگاه­های روستایی سرزنده مطابق با خواسته­ها و نیازهای واقعی ساکنان این جوامع پرداخته­است. این پژوهش، از نوع کاربردی و روش آن توصیفی ـ پیمایشی است. جامعه آماری این تحقیق سه روستای دارای طرح هادی و سه روستای فاقد طرح هادی، واقع در دهستان غنی بیگلو در شهرستان زنجان را تشکیل می­دهند. روش گرداوری اطلاعات به­صورت کتابخانه­ای و میدانی و روش تجزیه­و­تحلیل آن‌ها با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی صورت گرفته­است. نتایج تحقیق نشان می­دهد، اجرای طرح هادی به بهبود و ایجاد پیشرفت کمّی و کیفی مؤلفه­های سرزندگی به­ویژه وضعیت کالبدی روستاهای مورد مطالعه انجامیده­است.