نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۸

 

 

 

 

 

 

 

 

امروزه کلان‌شهرها با دربرگرفتن حجم عظیمی از جمعیت به نقاط کانونی تولید و مصرف بدل شده‌اند. این مسئله از یک سو دلایل رشد و توسعۀ سریع این کلان‌شهرها و مناطق حاشیۀ آنها را فراهم آورده و از سوی دیگر، مخاطراتی را در زمینۀ نحوه و چگونگی این توسعه در برابرشان قرار داده است. بدون شناخت و برنامه‌ریزی دقیق، کلان‌شهرها در پیامدهای منفی خود در حوزه‌های محیط زیست، منابع طبیعی، سلامت انسانی و ابعاد اجتماعی و اقتصادی زندگی شهری غرق خواهند شد. بنابراین، پایش الگوهای فضایی- زمانی رشد شهری دارای اهمیتی حیاتی برای برنامه‌ریزی شهری و توسعۀ پایدار، به‌ویژه در کشورهای در‌حال‌توسعه است. هدف اصلی این مطالعه، بررسی تغییرات فضایی- زمانی الگوی کاربری/ پوشش اراضی در کلان‌شهر تهران و پیرامون آن در چهار دهۀ گذشته با استفاده از سنجش از دور و رویکرد بوم‌شناسی سیمای سرزمین است. برای تولید نقشه‌های کاربری/ پوشش اراضی از تصاویر ماهواره‌ای لندست استفاده شده است. تحلیل الگوها نیز در قالب رویکرد بوم‌شناسی سیمای سرزمین و با استفاده از متریک‌های فضایی انجام گرفته است. نتایج نشان می‌دهد که بیشترین افزایش در اراضی ساخته‌شده رخ داده است و فرایند فضایی- زمانی رشد شهری در کلان‌شهر تهران و پیرامون آن شامل سه مرحلۀ اصلی تشکیل هستۀ اولیۀ رشد شهری، پخشایش و هم‌گرایی است. به عبارتی دیگر، رشد شهری در منطقه با شکل‌گیری هسته‌های رشد شروع شده و به‌مرور با رشد این هسته‌ها، در پیرامون آنها لکه‌های شهری جدیدی شکل گرفته است. این لکه‌ها در امتداد هسته‌های اصلی شهری به رشد خود ادامه داده و بسیاری از آنها به هم پیوسته و تشکیل لکه‌های شهری بزرگ‌تری را داده‌اند.

 

دریافت کامل مقاله

نیاز به برنامه‌ریزی و مدیریت مناسب، برنامه‌ریزان شهری را به ترکیب اطلاعات زمانی و مکانی برای شناخت و یافتن الگوها و مدل‌های رشد و پیش‌بینی شهری ترغیب کرده است. در این تحقیق به منظور شبیه‌سازی و پیش‌بینی گسترش شهر سنندج، از ترکیب مدل سلول‌های خودکار، زنجیره‌ای مارکوف و رگرسیون لجستیک، استفاده شده است. سپس با استفاده از داده‌های سال‌های ۱۹۹۸ و ۲۰۰۶ و همچنین عکس‌های ماهواره‌ای، گسترش شهر سنندج برای سال ۲۰۱۴ شبیه‌سازی شده است. بر این اساس با استفاده از مدل زنجیره‌ای مارکوف و اعمال محدودیت‌ها و فاکتورهایی چون ظرفیت‌های توسعۀ میان‌افزا، شیب، حریم و بستر رودخانه، زمین‌های کشاورزی و… توسعۀ افقی آن برای سال ۲۰۲۲ پیش‌بینی شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که در شبیه‌سازی رشد کنونی شهر سنندج تا سال ۲۰۱۴، اراضی بایر و کوهستانی بیشترین مقدار (۶۵۵ هکتار) تبدیل به کاربری شهری را داشته‌اند. برای پیش‌بینی اراضی مورد نیاز توسعۀ افقی، توسعۀ میان‌افزا به عنوان اولویت اول، سپس زمین‌های خارج از محدودۀ شهری در اولویت‌های بعدی در نظر گرفته شده است. پیش‌بینی می‌شود جهت غالب توسعۀ افقی، جنوب غربی، شمال غربی و به مقدار محدودتر، در جهات دیگر باشد. در سال ۲۰۲۲ همچنان اراضی بایر و کوهستانی بیشترین تغییر را به اراضی شهری خواهند داشت. نتایج تحقیق حاکی از کارایی بالای مدل سلول‌های خودکار- زنجیره‌ای مارکوف در پایش روند توسعۀ شهر در سال‌های گذشته و پیش‌بینی شهری برای سال‌های آتی بر اساس الگوی رشد سال‌های گذشته است.

 

 

هدف این تحقیق، ارزیابی سیاست ساخت مسکن اجاره‌ به شرط تملیک (نمونه: هزار دستگاه شهر خرم‌آباد) با توجه به شاخص‌های پایداری مسکن است. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است و برای جمع‌آوری داده‌ها از دو روش پیمایشی و کتابخانه‌ای استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS و متعاقباً از مدل‌هایی همچون آزمون T، رگرسیون خطی و چندگانه و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که میزان پایداری (۶۶/۲) و میزان کارایی مسکن در نمونۀ تحت مطالعه، کمتر از میانگین بوده‌ است. در میان شاخص‌های سطح چهارم، شاخص تعلق به مکان دارای کمترین میانگین بوده است. نتایج آزمون T بیانگر آن است که بیشترین میزان میانگین متعلق به دو شاخص دسترسی (۰۰/۳) و ابعاد کمی (۲/۳) بوده است. نتایج تحلیل رگرسیون چندمتغیره نشان می‌دهد که شاخص روابط اجتماعی (۶۷/۰) در سطح چهارم مدل، شاخص ابعاد فرهنگی (۴۷/۰) و شاخص ابعاد کمی (۳۱/۰) در سطح دوم مدل و شاخص ابعاد اجتماعی- فرهنگی در سطح دوم مدل بیشترین نقش را در کارایی مسکن داشته‌اند. همین‌طور نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان می‌دهد که احساس تعلق به مکان با ضریب همبستگی ۵۷/۰ و ابعاد اجتماعی با ضریب ۵۰/۰ بیشترین همبستگی را با کارایی مسکن داشته‌اند. ضمناً میزان همبستگی دو شاخص پایداری و کارایی مسکن ۵۳۴/۰ محاسبه شده که بیانگر همبستگی قوی میان این دو متغیر است.

تلاش برای به ثبات رساندن شهرهای کوچک احتیاج به برنامه‌ریزی راهبردی کارآمدی دارد. برنامه‌ریزی راهبردی به‌عنوان یک ابزار در مدیریت، با هدف کمک به یک سازمان برای انجام بهتر کارها و اطمینان از اینکه اعضای سازمان در حال فعالیت در راستای هدف تعیین‌شده قرار دارند، به‌کار می‌رود. در این راستا، از جمله مدل‌های برنامه‌ریزی راهبردی کاربردی در توسعه، به‌ویژه در توسعۀ شهری، مدل سنتی سوات است؛ اما امروزه طی سال‌ها استفاده و ارزیابی از این مدل کاربردی، به این نتیجه رسیده‌اند که سوات مبتنی بر الهامات ذهنی است و از طرف دیگر، از کمی‌سازی اجتناب کرده و فاقد قدرت پیش‌بینی است. این پژوهش با هدف توسعۀ راهبردی شهر تفت برای نخستین بار مدل راهبردی Meta-SWOT را در مطالعات شهری و منطقه‌ای معرفی کرده است. برای اجرای این پژوهش از روش توصیفی – تحلیلی استفاده‌ شده است و روش جمع‌آوری داده‌ها و تحلیل اطلاعات موردنیاز به‌صورت اسنادی و میدانی است. برای تدوین راهبردی توسعه و تشریح اهداف، منابع و توانایی‌ها و عوامل کلان محیطی از تکنیک تحلیلی Meta-SWOT استفاده شده است. بر اساس نتایج، برای توسعۀ شهر تفت، توجه مقامات و مسئولان به‌ توزیع بودجه و رفع تحریم‌ها و مسئلۀ تورم اقتصادی در اولویت است. همچنین برنامه‌ریزی منسجم از ضروریات توسعۀ این شهر است، چرا که مشکلات عدیده‌ای همچون خشکسالی، از بین رفتن باغ‌ها، بحران آب و شدت گرفتن مهاجرت نیازمند انسجام در برنامه‌ریزی است. از طرفی، استفادۀ درست از پتانسیل بخش کشاورزی، از جمله ایجاد کارخانه‌های فرآوری محصولات کشاورزی و ترغیب کشاورزان به استفاده از روش‌های نوین کشاورزی و آبیاری می‌تواند در پویایی اقتصادی شهر تفت راهگشا باشد.

 

از اوایل دهة ٩٠ میلادی، به‌کارگیری شاخص‌های مربوط به اندازه‌گیری و ارزیابی عملکرد در برنامه‌ها و پروژه‌های آژانس‌های دولتی مجدداً رونق یافته و مدیریت شهری نیز از این موج بی‌نصیب نمانده است. از آنجا که مدیریت شهری با شکل‌دهی به فضای زیستی در همۀ زمینه‌ها، در پی افزایش رفاه شهروندان و دستیابی به توسعۀ پایدار محل‌های شهری است، ارزیابی عملکرد در حقیقت یکی از ابزار‌های اصلی و اساسی مدیریت برای تحقق اهداف، استراتژی‌ها و برنامه‌ها و یکی از راه‌‌های ارزیابی عملکرد میزان رضایت مردم است. در همین راستا، پژوهش حاضر با استفاده از روش پیمایشی و ابزار پرسش‌نامه و در ارتباط با ابعاد پایداری محله‌ای و عملکرد مدیریت شهری در پایداری محله‌ای، به دنبال سنجش وضعیت عملکرد مدیریت شهری و تعیین استراتژی بهینه در بافت تاریخی شهر یزد است. نتایج میزان رضایتمندی شهروندان از عملکرد مدیریت شهری، در ابعاد چهارگانۀ اجتماعی- فرهنگی، زیست- محیطی، اقتصادی و کالبدی- فیزیکی بیانگر این است که در همۀ محلات بافت تاریخی شهر یزد، عملکرد مدیریت شهری از منظر شهروندان قابل قبول نیست و لازم است، مدیریت شهری با در دستور کار قرار دادن استراتژی ارتقا در همۀ محلات، بر تأمین هر چه بهتر شاخص‌‌های عملکردی و به‌طور ویژه، شاخص‌‌های مرتبط با پایداری محله‌ای همت گمارد و با تمرکز بر برنامه‌ها، منابع و فعالیت‌ها، به تأمین هر چه مطلوب‌تر خدمات مورد نیاز شهروندان اقدام کند.