نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۱۴

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تاب‌آوری فردی ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی در مقابل مخاطرات طبیعی ممکن است از ویژگی‌های اجتماعی-اقتصادی این سکونتگاه‌ها تأثیر بپذیرد؛ یعنی گروه‌های انسانی با ویژگی‌های اقتصادی-اجتماعی متفاوت، سطح تاب‌آوری فردی متفاوتی را تجربه می‌کنند. از این‌رو، تحقیق حاضر با هدف تحلیل تفاوت شاخص‌های اقتصادی-اجتماعی و میزان تاب‌آوری فردی ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی شهر ارومیه انجام یافته است. تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش توصیفی-تحلیلی بوده و به‌منظور جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها از روش اسنادی و میدانی (پرسشنامه) استفاده شده است. محدودة مورد مطالعه در این پژوهش سکونتگاه‌های غیررسمی مناطق حاجی پیرلو، وکیل‌آباد و اسلام‌آباد ۲ شهر ارومیه در استان آذربایجان غربی است. از این‌رو، برای تکمیل پرسشنامه از بین خانوارها براساس فرمول اصلاح‌شدة کوکران ۳۸۰ خانوار برای نمونة آماری به‌منظور انجام‌دادن تحقیق و تکمیل پرسشنامه انتخاب شد. همچنین، به‌منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش تحلیل واریانس یک‌طرفه (ANOVA) استفاده شد. نتیجة این تحقیق نشان داد از بین شاخص‌های اقتصادی مورد بررسی، شاخص اشتغال با مؤلفه‌های «خوداتکایی» و «احساس منحصربه‌فردبودن» به‌ترتیب با ۰۰۰/۰ sig و ۰۰۲/۰ sig، شاخص درآمد با مؤلفه‌های «خودکارآمدی» و «اعتمادبه‌نفس» به‌‌‌ترتیب با ۰۰۲/۰ sig و ۰۰۰/۰ sig، شاخص مالکیت مسکن با مؤلفة «عواطف مثبت» با ۰۰۰/۰ sig و شاخص مالکیت خودرو با مؤلفة «احساس اجتماعی‌بودن» با ۰۰۱/۰ sig، تفاوت معنی‌داری را نشان می‌دهند. همچنین، از بین شاخص‌های اجتماعی-جمعیتی مورد بررسی فقط شاخص تحصیلات با مؤلفه‌های «خوداتکایی» و «اعتماد» به‌ترتیب با ۰۰۰/۰ sig و ۰۰۱/۰ sig، تفاوت معنی‌داری را نشان داد.

 

دریافت کامل مقاله

در دهه‌های اخیر، بسیاری از شهرهای بزرگ در سراسر جهان از روندهای جمعیتی مختلف اعم از شهرنشینی، حومه‌نشینی، شهرگریزی و شهرنشینی مجدد تأثیر پذیرفته‌اند که به ایجاد تحولاتی در ساختار فضایی آن‌ها منجر شده است. تغییرات جمعیتی همواره تحت تأثیر نیروهای مرکزگرا و مرکزگریز در موارد مختلف یا به تقویت و تشدید الگوی فضایی تک‌‌مرکزی با مرکزی قدرتمند در منطقه منجر شده یا با توجه به الگوی فضایی چندمرکزی به‌صورت شکل‌گیری مراکز حومه‌ای در پیرامون مراکز شهری موجود، تبلور فضایی یافته است. هدف از این پژوهش، تحلیل ساختار فضایی توزیع جمعیت در شهر-منطقة مرکزی مازندران و درک تحولات آن در بازة زمانی ۱۳۶۵-۱۳۹۰ است. براین‌اساس، پژوهش حاضر از نظر ماهیت و هدف به‌ترتیب کاربردی و توصیفی-تحلیلی محسوب می‌شود. به‌منظور شناسایی ساختار فضایی جمعیت و ارزیابی چند مرکزیت مورفولوژیک، از ابزارهای تحلیلی نرم‌افزار GIS مانند میانگین نزدیک‌ترین فاصلة همسایگی، تحلیل لکه‌های داغ و مدل رتبه اندازه استفاده شده است. بررسی یافته‌های حاصل از بررسی شاخص‌های تمرکز نشان می‌دهد طی بازة زمانی ۲۵ سال، روند تمرکز جمعیت همواره رو به افزایش بوده است. الگوی فضایی جمعیت به‌صورت کاهشی در دهستان‌های جنوبی و به‌صورت افزایشی در مراکز جمعیتی بزرگ‌تر و پراهمیت‌تر منطقه شناسایی شده است. نتایج بررسی شاخص‌های مورفولوژیک نشان می‌دهد طی دورة مذکور، شهرهای ساری، آمل، بابل و قائم‌شهر جایگاه خود را به‌عنوان مراکز اصلی منطقه حفظ کرده‌اند و عدم تسلط و برتری یک شهر و وجود چهار شهر تقریباً هم‌اندازه با سکونتگاه‌هایی در پیرامون آن‌ها گواهی بر شکل‌گیری ساختار چندمرکزی از جنبة مورفولوژیک آن است.

 

 

سیاست توسعة درون‌افزا، فرایند تولید فضای شهری جدید و توسعة جدید شهری از طریق بهینه‌سازی استفاده از زمین درون نواحی شهری است. این سیاست در مقایسه با سایر سیاست‌های رشد در بیرون و پیرامون، با چارچوب پایداری سازگارتر و به اهداف پایداری نزدیک‌تر است. در پژوهش حاضر، با روش توصیفی-تحلیلی و استفاده از داده‌های اسنادی در تهران، عرصه‌های درون‌افزایی مطالعه و کارآمدی سیاست رشد درون‌افزا تحلیل می‌شود. براساس یافته‌ها، تهران شهری ظرفیت‌دار و درنتیجه مستعد برای سیاست رشد درون‌افزاست. در ۳۰ درصد مساحت شهر بیش از ۱۸ هزار هکتار اراضی و عرصه‌های درون‌افزا با ۵۲ درصد اراضی ذخیرة توسعه و نوسازی و فضاهای خالی و بزرگ‌مقیاس، با اهداف توسعه‌ای و قابلیت دستیابی بالا وجود دارد. این عرصه‌ها، الگوی توزیع با آهنگ افزایشی از شرق به غرب و شمال به جنوب و همین‌طور نظام استقرار بهینه در پهنه‌های چهارگانه (سکونت، فعالیت، مختلط و حفاظت) شهر دارد و برنامه‌ریزی رشد شهری را با توسل به سیاست رشد درون‌افزا امکان‌پذیر می‌سازد. وابستگی شهرداری به رانت فضایی ناشی از فعالیت‌های ساختمانی درون شهر، سوداگری زمین و مسکن درون شهر، آستانة تراکمی پایین و ظرفیت اشباع‌نشدة تراکم شهری، تمرکزگرایی چرخة شهرنشینی ملی، تغییرات اجتماعی، فرهنگی و جمعیتی و اصل حفاظت از اراضی پیرامون شهر، دلایل اصلی کاربرد و کارآمدی سیاست رشد درون‌افزای تهران است.

برحسب رویکرد جامعه‌شناسی امنیت، نمی‌توان امنیت را به‌تنهایی به‌عنوان یک وضعیت بدون ارتباط با عوامل اجتماعی آن تحلیل کرد. درنتیجه، هدف اصلی این پژوهش سنجش میزان اثرگذاری عوامل اجتماعی بر احساس امنیت در منطقة ۶ شهرداری اصفهان و ارائة راهکارهایی به‌منظور حذف عوامل ناامنی در منطقه است. روش تحقیق در این بررسی توصیفی-تحلیلی است. بدین منظور، با استفاده از نظریه‌های مربوط به موضوع تحقیق، شاخص‌های اجتماعی مورد نظر به‌دست آمد. شایان ذکر است متغیرهای تحقیق از نظر روایی و پایایی در سطحی قابل‌قبول ارزیابی شد. براساس فرمول کوکران، حجم نمونه ۳۸۲ نفر درنظر گرفته شد و پرسشنامه‌ها از طریق نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای بین شهروندان منطقة ۶ شهرداری اصفهان توزیع شد. نتایج بررسی‌ها نشان داد احساس امنیت در منطقة ۶ شهرداری اصفهان در سطحی پایین قرار دارد (۸۳/۱۷-=t) و بین عوامل اجتماعی و احساس امنیت شهروندان در محلات منطقة ۶ رابطة معناداری وجود دارد. همچنین، مشخص شد عوامل اجتماعی مؤثر بر احساس امنیت بین محلات در منطقة ۶ شهرداری اصفهان تفاوت معناداری دارد؛ بنابراین، با شناسایی این عوامل در محلات و مشخص‌شدن میزان اثرگذاری آن‌ها و شناسایی ضعف‌های محلات می‌توان با اقداماتی مؤثر در پیشگیری از جرایم، تدابیری را تدوین و اجرا کرد. به همین منظور، با توجه به نتایج آزمون‌ها، در پایان پیشنهاد‌هایی برای بهبود وضعیت محلات ارائه می‌شود.

 

یکی از موضوعات حیاتی قرن بیست‌ویکم برای دانشمندان شهری در ارتباط با پایداری شهر، نوع فرم شهر (فشردگی یا پراکنش) و حومه‌نشینی است. درنتیجه، آگاهی از فرم فضایی و شکل شهر نقشی مهم در میزان موفقیت برنامه‌ریزان شهری دارد و به بهبود محیط‌های شهری کمک شایانی می‌کند. الگوی رشد شهر از آنجاکه با یکی از محدودترین منابع در دسترس انسان یعنی زمین سروکار دارد، از موضوع‌های مهم در برنامه‌ریزی شهری و یکی از معیارهای اساسی در توسعة پایدار شهری است. هدف از انجام‌دادن پژوهش حاضر، بررسی وضعیت تراکم و فشردگی شهری در ارومیه و روند رشد و توسعة فیزیکی شهر است تا با استفاده از نتایج آن بتوان به راهبرد و الگویی مناسب برای توسعة آیندة شهر دست یافت. بدین‌منظور از مدل‌های هلدرن، آنتروپی شانون و درجة تجمع برای بررسی روند توسعة شهر استفاده شده است. نتایج نشان داد شهر ارومیه به‌صورت افقی و پراکنده توسعه پیدا کرده است؛ بنابراین، سیاست اختلاط کاربری‌ها به‌عنوان یکی از راه‌های فشرده‌سازی شهری پیشنهاد می‌شود. برای بررسی وضعیت تنوع و اختلاط کاربری‌ها نیز از مدل تعیین تنوع اتکینسون استفاده شده است که با توجه به این شاخص منطقة ۴ در بهترین و منطقة ۳ در بدترین وضعیت قرار گرفته ‌است.