نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۱۷

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شهرهای خلاق به‌عنوان مراکز نوآوری، خلاقیت و تبدیل ایده به ثروت شناخته می‌شوند. از آنجا که ایده و نوآوری، عناصر اصلی رقابتی در عصر جهانی‌شدن هستند، داشتن شهر خلاق، آرمان هر جامعه‌ای به‌شمار می‌آید. هدف پژوهش حاضر، شناسایی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر در برنامه‌ریزی شهر خلاق با تأکید بر شهر ارومیه است. نوع پژوهش کاربردی است و به روش‌های جدید علم آینده‌پژوهی، تحلیلی و اکتشافی انجام شده است. جامعة آماری آن سی نفر از استادان، متخصصان و کارشناسان حوزة برنامه‌ریزی شهری هستند. گردآوری داده‌ها برای بررسی مؤلفه‌های شهر خلاق، به دو صورت اسنادی (داده‌های ثانویه) و پیمایشی (داده‌های اولیه) صورت می­گیرد. این مؤلفه‌ها و معیارها عبارت‌اند ‌از: مقیاس، صنایع خلاق، طبقة خلاق، زیرساخت‌های خلاقیت، کارایی و اثربخشی، سرزندگی، فناوری ارتباطی، تنوع اجتماعی، سرمایة اجتماعی و کیفیت زندگی که برای این منظور، ۱۶ زیرمعیار و ۱۰۶ متغیر با بررسی دقیق منابع خارجی و داخلی انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه و مصاحبه است. برای تجزیه‌ و تحلیل داده‌ها، از روش‌های پنل خبرگان، تحلیل اثرات متقاطع و نرم‌افزار میک‌مک به­صورت ترکیبی استفاده شد. نتایج پژوهش و نحوة توزیع و پراکنش متغیرها در صفحة پراکندگی، نشان‌دهندة ناپایداری سیستم است. با توجه به نتایج نرم‌افزار میک‌مک، پانزده عامل به‌عنوان عوامل کلیدی انتخاب شدند که بیشترین تأثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم را داشتند. از میان این عوامل، شش عامل به طبقة خلاق و سه عامل به زیرساخت‌های خلاقیت مربوطند که بیشترین تأثیر را بر قرارگرفتن ارومیه در مسیر تحقق شهر خلاق دارند.

 

دریافت کامل مقاله

رشد نظام سرمایه‌داری به تولید فضاهای سودمحور و ناسازگار با محیط‌زیست منجر شده است. این وضعیت در محدوده‌های پیرامون شهر ارومیه، به‌طور برجسته ‌مشاهده می‌شود. در پژوهش حاضر، روند تولید فضا و عوامل مؤثر بر آن در فضاهای پیرامون شهر ارومیه، در بازة زمانی ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۴ ارزیابی شده است. این پژوهش به لحاظ نوع، کاربردی بوده و از نظر روش در گروه پژوهش‌های ترکیبی (کمی و کیفی) قرار دارد. برای گردآوری اطلاعات از تصاویر ماهواره‌ای و مصاحبه‌های عمیق و نیمه­ساختاریافته استفاده شده و تجزیه ‌و تحلیل داده‌ها در دو بخش کمی و کیفی، با نرم‌افزارهای ArcGIS، ENVI و رویکرد تئوری بنیانی صورت گرفت. مشارکت‌کنندگان پژوهش در بخش کیفی شامل کارشناسان سازمان‌های مرتبط در امور شهری و روستایی (اعم از شهرداری، سازمان راه و شهرسازی، ادارة کل منابع طبیعی، سازمان جهاد کشاورزی، استانداری، فرمانداری و…) بوده و روش نمونه‌گیری آن به ‌صورت غیرتصادفی است. در مرحلة اول پژوهش، فضاهای تولیدشده در فاصلة زمانی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۴ در پنج کلاس مسکونی، صنعتی، سبز، فضاهای خالی و بایر و ارتباطی طبقه بندی شدند.

 

 

در سرتاسر جهان، کشورها به‌طور فزاینده‌ای در حال شهری‌شدن هستند؛ به این معنی که مناطق شهری به مکان اصلی وقوع بسیاری از بلایای احتمالی تبدیل می‌شوند. با توجه به اینکه کلان‌شهر تبریز در پهنة خطر زلزله قرار دارد، همچنین به‌دلیل وقوع این حادثة طبیعی در بازه‌های زمانی با دوره‌های بازگشت، لازم است تا کاربری‌های حیاتی شهر تاب‌آور شود. این کاربری‌ها موجب تداوم زندگی در شهر می‌شوند و وجود آن‌ها بر خدمات‌رسانی بهینه تأثیرگذار است. در مقابل، نقصان آن‌ها ممکن است جریان حیاتی شهر را مختل کند و نبود برنامه‌های جامع و مدل‌های تصمیم‌گیری خردگرا در این حوزه، مشکلات جبران‌ناپذیری به‌وجود آورد. پژوهش حاضر به شیوة توصیفی-تحلیلی، تاب‌آوری کاربری‌های حیاتی کلان‌شهر تبریز را در برابر مخاطرة زلزله از نظر استحکام بنا، مقاومت زمین، اعمال مقررات در ساخت­وساز، هوشمندبودن آن‌ها، پیش‌بینی امکان ذخیرة اضطراری سوخت، آب و… ارزیابی می‌کند. در تجزیه ‌و تحلیل داده‌ها، ابتدا شاخص‌های تأثیرگذار بر تاب‌آوری کاربری‌های حیاتی، شناسایی و بومی‌سازی شدند. سپس با توزیع پرسشنامه بین سی نفر از متخصصان حوزة مدیریت بحران، دوازده شاخص در پرسشنامه‌ قرار گرفت. نتایج پرسشنامه در قالب آمار توصیفی در نرم‌افزار SPSS از طریق آزمون‌های تی، فریدمن و خی‌دو تحلیل شد.

 

رهیافت بازآفرینی برای به‌روزکردن بافت‌های تاریخی، علاوه‌بر پاسخگویی به نیازهای مردم و زندگی روزمره، رجوع معناداری به هویت بافت تاریخی دارد که دستیابی به آن تنها در گرو توجه به گردشگری خلاقانة شهری است. از جمله زمینه‌ها و بسترهای نوین که مسیر بازآفرینی را با گردشگری امکان‌پذیر می‌کند، توجه به صنایع فرهنگی و توسعة آن‌هاست. به‌کارگیری صنایع فرهنگی، از رویکردهای جامع بازآفرینی شهری بافت تاریخی است که تنها بر پایة جاذبه‌ها نیست، بلکه با توسعة همه‌جانبة عناصر صنایع فرهنگی به‌دست می‌آید. هدف پژوهش حاضر، شناسایی قابلیت بازآفرینی بافت تاریخی منطقة ۱۲ از طریق گردشگری خلاقانه است. براساس این پژوهش، زمانی می‌توان عوامل و عناصر گردشگری را در مسیر بازآفرینی قرار داد که در چارچوب خلاقیت گنجانده شوند؛ بنابراین، جاذبه‌های تاریخی همراه با عوامل و عناصر فرهنگی براساس گردشگری خلاق، به‌عنوان صنایع فرهنگی مطالعه شدند و تجزیه و تحلیل آن­ها از طریق مدل‌ها و روش‌هایی مانند TOPSIS و آنتروپی شانون انجام گرفت. مطابق نتایج، نمایش‌های عروسکی، شاخص تبلیغات و شاخص نقاشی در کنار جاذبه‌های تاریخی منطقه، از مهم‌ترین عوامل و اولویت‌های صنایع فرهنگی به‌شمار می‌آیند که می‌توان آن‌ها را در توسعة گردشگری خلاق منطقه با هدف نهایی بازآفرینی به‌کار گرفت.

 

فقر شهری و گسترة فضایی آن از موضوعات چالش‌برانگیزی است که در حال حاضر بیشتر شهرهای ایران با آن مواجهند. درواقع، این پدیده از سازوکار‌های حاکم بر سیستم پیچیدة شهری نشئت می‌گیرد؛ سازوکارهایی که در کشورهای جهان سوم به‌جای کاهش نابرابری سبب تشدید آن شده‌اند. با توجه به اینکه پژوهش حاضر به توسعة دانش کاربردی در زمینة شناسایی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر گسترة فقر شهری می‌پردازد، کاربردی و توصیفی-تحلیلی است. جامعة آماری پژوهش شامل خانوارهای محلة آخماقیه (واقع در منطقة ۷ شهرداری) شهر تبریز است. حجم نمونه براساس مدل اصلاح‌شدة کوکران ۳۴۲ نفر است. در تجزیه و تحلیل داده‌های این پژوهش از مدل معادلات ساختاری مبتنی بر رویکرد حداقل مجذورات جزئی در نرم‌افزار SMART-PLS استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد تمامی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر گسترة فقر شهری، نقش مثبت و معنادار دارند؛ به‌طوری‌که ارتباط بیرونی بین شاخص‌های نبود سرمایة اجتماعی و سرمایة روان‌شناختی بر شاخص گسترة فقر کالبدی، و ارتباط بیرونی و درونی شاخص رفتار مصرفی و مطلوبیت‌گرایی بر شاخص گسترة فقر جمعیتی قابل‌توجه است. همچنین یافته‌های پژوهش نشان‌دهندۀ هم‌بستگی قوی بین شاخص‌های طرد اجتماعی و سیاسی و ناتوان‌سازی با گسترة فقر کالبدی است.