نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۲۰

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

یکی از روندهای تأثیرگذار بر تولید فضاهای عمومی معاصر، گرایش روزافزون به کنترل و نظارت بر این فضاهاست، اما تاکنون این روند کمتر مطالعه شده است. پژوهش توصیفی-تحلیلی حاضر با هدف «ارزیابی کنترل فضای عمومی و روش‌های آن در پارک‌های شهر تهران» و «بررسی دیدگاه کاربران این پارک‌ها درمورد کنترل فضای عمومی» در دو بخش انجام شد. محدودة مورد مطالعه، شامل پارک‌های ملت، لاله، رازی و پارک شهر است. داده‌ها نیز براساس مشاهدة میدانی و پرسشگری از ۱۰۰ کاربر هر پارک گردآوری شد. با توجه به نتایج، کنترل فضای عمومی رابطه‌ای مستقیم با کیفیت فضای عمومی دارد. از میان پارک‌های مورد بررسی، پارک ملت و لاله کمترین درجة کنترل و پارک شهر و رازی بیشترین درجة کنترل را دارند. با اینکه پارک‌های شهر تهران به روش‌های سخت کنترل می‌شوند، کاربران آن‌ها عموماً خواهان کنترل فضا به روش‌های نرم هستند. همچنین زنان در مقایسه با مردان به استفاده از روش‌های کنترل نرم موافق‌ترند. در تشدید کنترل بر فضا نیز تنها کاربران پارک رازی، خواستار نظارت و کنترل بیشتر بر فضای پارک هستند که دلیل این امر امنیت پایین‌ محله‌ای است که پارک در آن قرار دارد. درنهایت، کاربران هر چهار پارک با درجة بالایی از توافق، خواستار جلوگیری از ورود گروه‌های حاشیه‌ای مانند تکدی‌گران، کودکان کار و افراد بی‌خانمان به فضای پارک‌ها هستند. نتایج این مطالعه، ضرورت توجه به خواسته‌ها و منافع افراد و گروه‌های گوناگون را به عنوان بخشی از ذی‌نفعان فضا در فرایند مدیریت فضاهای عمومی نمایان می‌سازد.

 

دریافت کامل مقاله

ساختارهای سلسله‌مراتبی که به‌عنوان «رویکرد سنتی» شناخته می‌شوند، ظرفیت لازم را برای استفادة مطلوب از ظرفیت‌های محلی و ایجاد محیطی با کیفیت بالا ندارند؛ از این‌رو لازم است ساختاری غیرمتمرکز و مشارکتی در الگوی ادارة امور شهر ایجاد شود تا حکمروایی خوب شهری نیز یکی از پایدارترین شیوه‌های اعمال مدیریت شهری به‌شمار بیاید. براین‌اساس، NBN با اصطلاح «همسایه‌ها، محیط پیرامون همسایگی خود را می‌سازند» یکی از موفق‌ترین برنامه‌ها در زمینة حکمروایی خوب شهری طی ده سال گذشته در شهر روچستر نیویورک است. در این برنامه، همة شهروندان سعی دارند تا محیط زندگی اطراف خود را ساماندهی کنند. هدف پژوهش توصیفی-تحلیلی حاضر امکان‌سنجی کاربرد مدل حکمروایی شهری مشارکتی در سطح واحد همسایگی (برنامة NBN) در منطقة ۲ کلان‌شهر تبریز است. جامعة آماری براساس فرمول کوکران ۳۸۲ نفر است. به‌منظور گردآوری اطلاعات نیز از پرسشنامه و برای تجزیه و تحلیل آن از روش تحلیل راهبردی SWOT استفاده شده است. براساس تحلیل عوامل درونی و بیرونی، امکان کاربرد برنامة NBN در منطقة ۲ کلان‌شهر تبریز وجود ندارد و وضعیت این منطقه در زمینة اجرای این برنامه در گروه تدافعی WT قرار دارد؛ یعنی باید به کاهش نقاط ضعف و جلوگیری از تهدیدات در منطقه پرداخته شود. پس از تدوین راهبردهای چهارگانه و ماتریس کمی برنامه‌ریزی راهبردی (QSPM) برای اولویت‌دهی به راهبردهای WT، «رفع هرگونه فضای جبری از سوی متولیان و مدیران امور شهری و کمک به ایجاد فضای تعاملی» اولویت اول محسوب می‌شود.

 

 

عدالت فضایی از مباحثی است که در سال‌های اخیر در میان برنامه‌ریزان شهری اهمیت ویژه‌ای یافته است. از آنجا که خدمات عمومی شهری ساختاردهندة شکل و ماهیت کالبدی، اجتماعی و فضایی شهر است، بی‌عدالتی در نحوة توزیع آن، تأثیر جبران‌ناپذیری بر ساختار، ماهیت شهر و جدایی‌گزینی طبقاتی محله‌های شهر گذاشته و مدیریت شهری را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است. شهر کرمان از جمله شهرهایی است که در سال‌های اخیر با رشد بسیار چشمگیری همراه بوده است. به همین دلیل هدف پژوهش تحلیلی-توصیفی حاضر بررسی و شناخت نحوة توزیع جمعیت و خدمات شهری در میان مناطق شهری شهر کرمان و تحلیل نحوة توزیع خدمات شهری از دیدگاه عدالت فضایی در یک نمونة تجربی (شهر کرمان) است. گردآوری داده‌های پژوهش با ترکیبی از روش‌های اسنادی و میدانی صورت گرفت. برای تحلیل کمی ارزیابی نحوة پراکنش جمعیت از مدل آنتروپی و برای بررسی چگونگی توزیع فضایی خدمات در چهار منطقة شهری شهر کرمان از مدل WasPas و Vikor استفاده شد. همچنین برای محاسبة هم‌بستگی میان دو متغیر میزان جمعیت و دسترسی به خدمات در مناطق شهری کرمان، مدل اسپیرمن کاربرد داشت. نتایج نشان می‌دهد توزیع فضایی خدمات در مناطق چهارگانة شهر کرمان نامتعادل و اختلاف میان مناطق در برخورداری از خدمات شهری مشهود است. براساس نتایج هر دو مدل، مناطق ۱ و ۲ بهترین وضعیت و مناطق ۳ و ۴ وضعیت ضعیفی را از نظر داشتن خدمات شهری دارند.

 

این مقاله با قرارداشتن در دستة سیاست‌پژوهی، به‌دنبال شناخت و تبیین مفاهیم و ارکان پایداری شهری و ردیابی آن‌ها در چارچوب احیای نواحی دچار افت شهری است. با گذشت بیش از دو دهه از طرح انگاشت توسعة پایدار در مجامع جهانی، متون حاضر به سه رکن مردم-اقدامات در ارتباط با کیفیت زندگی، سیاره-عوامل زیست‌محیطی مانند انرژی و آلودگی‌ها و سود-ارزیابی کسب‌وکار و عملکرد اقتصادی اشاره دارند. نواحی دچار افت شهری، عرصه‌هایی از شهر هستند که در مواجهه با سه رکن یادشده با مشکل روبه‌رو شده و به عبارت دیگر ارزش‌افزودة خود را بنا به ناتوانی در پیوستن به سیر پایداری محبوس نگه داشته‌اند و به مدیریت تغییرات گسترده یا به بیانی دیگر بازآفرینی نیاز دارند. شهر اردبیل با پیشینة تاریخی کهن و داشتن ارزش‌های مذهبی، فرهنگی، محیطی و گردشگری از جمله شهرهایی است که نمی‌توان بی‌اعتنا از کنار فرسودگی یا افت شهری بخش‌های مرکزی و میانی که حدود ۵۳۶ هکتار وسعت دارد و مهجورماندن فضاها و مجموعه‌های ارزشمند آن گذشت. در پژوهش توصیفی-تحلیلی حاضر با طرح پرسشنامه‌ای، شاخص‌های توسعة پایدار شهری شناسایی و میزان تطبیق طرح بهسازی و بازسازی بافت‌های فرسودة اطراف بقعة شیخ صفی‌الدین اردبیل بررسی شد. در ادامه با تحلیل پرسشنامه و شاخص‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای Excel و Expertchoice مهم‌ترین راهکارهای دستیابی به توسعة پایدار در بافت فرسوده محلة شیخ صفی (عالی‌قاپو) از جمله برنامه‌ریزی‌ها مشارکتی، عدالت اجتماعی و آموزش به ساکنان برای ارتقای سطح اجتماعی و نظایر آن ارائه شد.

 

هدف اصلی برنامه‌ریزی شهری ارتقای کیفیت زندگی و ایجاد محیطی آرام و جذاب برای شهروندان است. در این میان، مبلمان شهری یکی از مهم‌ترین عناصر محیط شهری است که به شکلی وسیع با مفهوم امکانات زندگی، رفاه و روابط اجتماعی مرتبط می‌شود و می‌تواند بسترساز تقویت کیفیت زندگی شهروندان باشد. با توجه به اهمیت موضوع، در این پژوهش مؤلفه‌های مبلمان شهری (کیفیت محیط، جانمایی صحیح مبلمان، تناسب و زیبایی و ساختار ناموزون شهری) و تأثیر آن بر سطح رضایت‌مندی شهروندان شهر زاهدان بررسی و تحلیل شده است. پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی و کاربردی است که داده‌های آن به‌کمک مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی (ابزار پرسشنامه) گردآوری شده است. جامعة آماری آن نیز شامل ساکنان شهر زاهدان در سال ۱۳۹۵ (۵۸۷.۷۳۰ نفر) است. همچنین حجم نمونه با فرمول کوکران، ۳۲۳ نفر محاسبه شده و به روش تصادفی ساده برحسب جمعیت مناطق توزیع شده است. به‌منظور حصول تصویر کلی سطح ارزیابی شهروندان از مؤلفه‌های چهارگانة مبلمان شهری، از آزمون T تک‌نمونه‌ای استفاده شد. برای بررسی ارتباط متقابل عامل‌های مبلمان شهری و شاخص رضایت‌مندی نیز محاسبة ضریب هم‌بستگی پیرسون برای هر زوج از عامل‌ها و شاخص رضایت‌مندی صورت گرفت. براساس نتایج مطالعه، میانگین عددی عامل‌های چهارگانة مبلمان شهری پایین‌تر از میانگین مفروض آزمون (عدد ۳) است. همچنین رابطة معنادار مثبتی میان عوامل مبلمان شهری و شاخص رضایت‌مندی وجود دارد. در پایان به‌منظور سطح‌بندی مناطق پنج‌گانة شهر زاهدان از نظر مؤلفه‌های رضایت از مبلمان شهری و تعیین مطلوب‌ترین منطقه، از مدل ویکور استفاده شد که نتایج آن نشان می‌دهد مناطق ۱ و ۳ شهر زاهدان با ضریب ۰۳۶/۰ و ۰۰۰/۱ به‌ترتیب در بهترین و بدترین وضعیت از نظر شاخص‌های مبلمان شهری قرار دارند.