تأليفاتمجلاتمقالاتنشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری
نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۹
نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره 9 بهار 1395
فهرست مقالات در نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۹
۱- بررسی تغییرات فصلی اشتغال جمعیت شهری در ایران | رعنا شیخ بیگلو
۲- زیست‌پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص‌ها | محمد سلیمانی مهرنجانی؛ سیمین تولایی؛ مجتبی رفیعیان؛ احمد زنگانه؛ فروغ خزائی نژاد
۳- تحلیل و بررسی تأثیر بیلبوردهای تبلیغاتی بر منظر شهری شهر لاهیجان، بر مبنای ضوابط و مقررات پیشنهادی سامان‌دهی تابلوهای شهری در ایران با روش تحلیل سوات (SWOT) | لیلا صیاد بیدهندی؛ سارا رسولیان
۴- مکان‌یابی عرصه‌های مناسب توسعة آتی شهر یاسوج | سیدحجت موسوی؛ عباسعلی ولی؛ ابوالفضل رنجبر؛ داریوش داستان
۵- مطالعة تطبیقی دیدگاه‌های متخصصان و شهروندان در راستای تبدیل محیط‌های شهری به فضاهای یاددهندة اجتماعی (مطالعه موردی: همدان) | سلمان وحدت؛ مهرداد کریمی مشاور
۶- بررسی رابطة بین کیفیت مسکن و سرمایة روان‌شناختی در سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعة موردی: محلة یوسف‌آباد تبریز) | هادی حکیمی؛ فاطمه زادولی؛ شاهرخ زادولی خواجه
۷- بررسی وضعیت آگاهی و آموزش شهروندان در استفاده از خدمات الکترونیکی (مقایسة تطبیقی مناطق ۱،۶ و ۸ شهر مشهد) | محمد رحیم رهنما؛ فاطمه بیگی نصرابادی؛ لیلا جوهری
مقاله ۱ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۹
بررسی تغییرات فصلی اشتغال جمعیت شهری در ایران | رعنا شیخ بیگلو
برنامه‌ریزی برای میزان و نحوۀ توسعۀ آتی بخش‌های مختلف اقتصادی و ساختار اشتغال مناطق مختلف کشور، مستلزم تحلیل‌های دقیق در زمینۀ روند تحولات بخش‌های اقتصادی و ارتباط میان آنهاست. پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی است که با توجه به اهمیت موضوع اشتغال و مطالعۀ تفاوت‌های منطقه‌ای در ساختار آن، تغییرات دوره‌ای اشتغال جمعیت شهری کشور را در ۲۴ دورۀ فصلی از بهار ۱۳۸۴ تا بهار ۱۳۹۰ در بخش‌های مختلف اقتصادی بررسی کرده و ضمن ارائۀ تحلیل‌های مقایسه‌ای از وضعیت اشتغال استان‌های کشور، ارتباط میان اشتغال در بخش‌های مختلف اقتصادی را تبیین کرده است. برای تبیین وضعیت اشتغال و ارائۀ سیمایی روشن از روند صعود و نزول هر یک از استان‌های کشور در بازۀ زمانی تحت مطالعه، ارزیابی تغییرات اشتغال استان‌ها عمدتاً به‌صورت مقایسه با تغییرات حاصل‌شده در سطح ملی انجام گرفته است. داده‌های مورد نیاز تحقیق عمدتاً به شیوۀ کتابخانه‌ای گردآوری شده است. برای تحلیل داده‌ها از مدل تغییر سهم، آمار توصیفی، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل خوشه‌ای استفاده شده و بر حسب مورد، نمودارهای روند تغییرات شاخص اشتغال در بخش‌های اقتصادی و نقشه‌های توزیع فضایی ارائه شده است.
مقاله ۲ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۹
زیست‌پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص‌ها | محمد سلیمانی مهرنجانی؛ سیمین تولایی؛ مجتبی رفیعیان؛ احمد زنگانه؛ فروغ خزائی نژاد
امروزه، شهرها مکان اصلی کار و زندگی بخش عمدۀ بشر شده‌اند، به‌طوری که بیش از ۵۰% از جمعیت ۷ میلیارد نفری جهان در شهرها زندگی می‌کنند. از این رو، توجه به کیفیت زندگی، شرایط، امکانات و نیازهای ساکنان شهرها، مسئله‌ای حیاتی است. نظر به مشکلات متعدد شهرها، رویکردهای مختلفی برای ارتقا و بهبود شرایط زندگی در آنها پیشنهاد و مطرح شده است که زیست‌پذیری شهری یکی از آنها است. امروزه زیست‌پذیری در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته به عنوان یک اصل راهنما در چارچوب گفتمان پایداری در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی شهری گسترش پیدا کرده است. این مقاله ضمن معرفی زیست‌پذیری به عنوان رویکرد غالب در برنامه‌ریزی شهری جهان معاصر؛ خاستگاه نظری، دیدگاه‌های تأثیرگذار و ادبیات نظری- تجربی، ابعاد و شاخص‌های آن را بررسی کرده است. این تحقیق به لحاظ هدف بنیادی- نظری و داده‌های آن، به روش کتابخانه‌ای – اسنادی فراهم آمده است. یافته‌های مقاله بیانگر این موضوع است که با توجه به شرایط امروز، در بیشتر شهرهای جهان توافق کلی دربارۀ اهمیت و ضرورت شناخت، تحلیل و تبیین زیست‌پذیری شهری در ابعاد گوناگون وجود دارد؛ اما اجماع نظر دربارۀ تعریف، اصول، معیارها و شاخص‌های آن وجود ندارد. مهم‌ترین علت این امر را می‌توان در وابستگی مستقیم این مفهوم به شرایط مکانی، زمانی و مهم‌تر از همه، بستر اجتماعی- اقتصادی و مدیریتی جامعۀ هدف دانست.
مقاله ۳ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۹
تحلیل و بررسی تأثیر بیلبوردهای تبلیغاتی بر منظر شهری شهر لاهیجان، بر مبنای ضوابط و مقررات پیشنهادی سامان‌دهی تابلوهای شهری در ایران با روش تحلیل سوات (SWOT) | لیلا صیاد بیدهندی؛ سارا رسولیان
امروزه در ایران و بیشتر نقاط جهان، منظر خیابان‌ها و مراکز فعال شهرها از بیلبوردهای تبلیغاتی رنگارنگ و مختلف پوشیده شده است، تا آنجا که برخی از متخصصان این فراوانی و تنوع را نوعی آشفتگی و آلودگی بصری به شمار آورده‌اند. در حقیقت، وجود تابلوهای آگهی، به‌ویژه بیلبوردهای تبلیغاتی لازمۀ زندگی شهری است و جلوگیری از آلودگی بصری ناشی از تبلیغات و حاکمیت زیبایی در منظر شهرها نیز ضرورت دارد؛ لازمۀ حاکمیت زیبایی نیز برخورداری از قانون و قواعد مدون است. هدف این پژوهش شناسایی تأثیر بیلبوردهای تبلیغاتی بر منظر شهری لاهیجان است و در انجام آن از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بهره گرفته شده است. در این پژوهش، ابتدا مفاهیم و تعاریف اولیۀ منظر و تبلیغات بررسی شده است؛ در ادامه، مجموعه‌ای از معیارها و شاخص‌ها در ارتباط با تبلیغات و منظر شهری در قالب جداولی استخراج گردید؛ سپس از طریق مشاهده و جمع‌آوری اطلاعات، به روش میدانی (مصاحبه، برداشت اطلاعات میدانی و عکس‌برداری و استفاده از سر‌شماری‌ها) شاخص‌ها با وضع موجود مقایسه شدند.
مقاله ۴ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۹
مکان‌یابی عرصه‌های مناسب توسعة آتی شهر یاسوج | سیدحجت موسوی؛ عباسعلی ولی؛ ابوالفضل رنجبر؛ داریوش داستان
تحلیل سازگاری و تعیین تناسب و استعداد زمین برای توسعة کالبدی سکونتگاه‌های شهری از اقدامات اولیه در برنامه‌ریزی‌های فضایی و محیطی است. لذا، در این پژوهش سعی شده است تا با بهره‌گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی، مناسب‌ترین عرصه‌های مکان‌گزینی توسعة آتی شهر یاسوج بر اساس دانش داده‌ای شناسایی و تعیین شود. دانشداده‌ای فرایند استفاده و به‌کارگیری مقدار عددی هر پارامتر در مکان‌یابی توسعة فیزیکی بدون استفاده و اعمال نظرات کارشناسی را شامل می‌شود. به‌منظور دستیابی به اهداف، نخست براساس دانش داده‌ای و با توجه به ویژگی‌های ژئومورفولوژی، اقلیمی، زمین‌شناسی، هیدرولوژی و انسانی منطقه، ۱۵ پارامتر و ۸۴ کلاس برای بررسی تأثیر فرم‌ها و فرایندهای طبیعی در مکان‌گزینی آتی شهر یاسوج شناسایی شد که هر پارامتر ارزش عددی ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است. پس از محاسبة وزن طبقات براساس مقادیر واقعی هر پارامتر و طراحی مدل‌های دانش داده‌ای، لایه‌های رستری پارامترها براساس وزن و مدل‌های مزبور در محیط نرم‌افزار ArcGIS با یکدیگر تلفیق، و نقشة پهنه‌بندی منطقة مطالعاتی به‌لحاظ مکان‌های مناسب برای توسعة آتی سکونتگاه یاسوج تهیه شد. نتایج نشان می‌دهد که پهنة بسیار مناسبی که ۷۲/۴۱% (۷۲/۸ کیلومترمربع) از مساحت سکونتگاه فعلی را به خود اختصاص داده، امکان افزایشی معادل ۴۵/۷۷ کیلومترمربع را دارد. همچنین، پهنة مناسبی به وسعت معادل ۰۸/۱۶% (۳۶/۳ کیلومترمربع) از مساحت سکونتگاه فعلی، با توجه به نقشة مکان‌گزینی آتی شهر یاسوج، تا ۳۵/۳۶ کیلومترمربع امکان توسعه دارد.
مقاله ۵ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۹
مطالعة تطبیقی دیدگاه‌های متخصصان و شهروندان در راستای تبدیل محیط‌های شهری به فضاهای یاددهندة اجتماعی (مطالعه موردی: همدان) | سلمان وحدت؛ مهرداد کریمی مشاور
محیط شهری بستری برای شکل‌گیری بسیاری از ویژگی‌های رفتاری است. به‌بیانی دیگر، بسیاری از عواطف، عادات، سلایق و حتی طرز نگرش‌ها و نشست‌‌وبرخاست‌ها، به‌گونه‌های شگرف از محیط تأثیر می‌پذیرد. بر این اساس، توجه به محیط و تلاش برای شناخت آن، زمینه‌ساز فهم ریشه‌ای بسیاری از رفتارها و هنجارهایی است که در جامعه شکل می‌گیرد. با توجه به اینکه یادگیری امری اجتماعی است، می‌توان با استفاده از عوامل کالبدی و معنایی موجود در محیط‌های شهری به‌عنوان بستری برای یاددهندگی و تربیت شهروندی استفاده کرد. بدین‌منظور در این پژوهش سعی شده است عوامل و معیارهای یاددهندگی محیط شهری و شاخص‌های تربیت شهروندی بر اساس دیدگاه‌های اندیشمندان در این زمینه شناسایی شود و میزان تأثیر این عوامل در ارتباط با فضاهای شهری همدان به‌منظور تبدیل به فضاهای یاددهندة اجتماعی از دیدگاه متخصصان و شهروندان بررسی شود. بدین‌منظور، در پژوهش حاضر از روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و از شیوه‌های مرور متون، منابع و اسناد تصویری در بستر مطالعات کتابخانه‌ای، همچنین از روش تحقیق موردی و شیوة تحقیق مشاهده در بستر مطالعات میدانی و از ابزار پرسشنامه بهره گرفته شده است. همچنین، با توجه به اهداف و سؤال‌های تحقیق، به‌منظور محاسبه و تحلیل مقدار بارهای عاملی و ضریب همبستگی بین مؤلفه‌ها و شاخص‌ها از نرم‌افزارهایSpss و Lisrel استفاده شده است.
مقاله ۶ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۹
بررسی رابطة بین کیفیت مسکن و سرمایة روان‌شناختی در سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعة موردی: محلة یوسف‌آباد تبریز) | هادی حکیمی؛ فاطمه زادولی؛ شاهرخ زادولی خواجه
اسکان‌های غیررسمی عامل برجسته و غالب در شهرنشینی و تهیة مسکن برای فقرای شهری است. در این بین کیفیت مسکن تأثیر زیادی در این سکونتگاه‌ها دارد. یکی از این عوامل خود فرد و سرمایة روان‌شناختی اوست که تک‌تک ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی را دربرمی‌گیرد. بنابر اهمیت سرمایه‌های روان‌شناختی در سکونتگاه‌های غیررسمی، هدف این مقاله بررسی رابطة بین کیفیت مسکن و سرمایة روان‌شناختی در محلة یوسف‌آباد تبریز است. روش تحقیق به لحاظ هدف کاربردی- توسعه‌ای و به لحاظ ماهیت و روش از نوع توصیفی- همبستگی است. جامعة آماری این تحقیق تمامی افراد بالای ۱۸ سال محلة یوسف‌آباد است. حجم نمونه بر اساس مدل کوکران ۳۲۲ نفر برآورد شده است. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌های این تحقیق نیز از آزمون‌های پیرسون و تحلیل مسیر استفاده شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که با توجه به گذراندن بخش عمده‌ای از عمر افراد در مسکن، همچنین کمبود بعضی امکانات مثل گذران اوقات فراغت مناسب در بین ساکنان، کیفیت مسکن در خودکارآمدی و افزایش کارایی فردی، امیدواری برای رسیدن به اهداف، تاب‌آوری در برابر مشکلات و خوش‌بینی به آینده نقش مهمی را به خود اختصاص می‌دهد. نتایج نیز نشان می‌دهد که سطح معناداری دو دامنه برای همة متغیرهای سرمایة روان‌شناختی کمتر از ۰۵/۰ است. بنابراین، رابطة معناداری بین متغیر کیفیت مسکن با متغیرهای سرمایة روان‌شناختی وجود دارد. بیشترین ضریب همبستگی پیرسون مربوط به متغیر کیفیت مسکن با متغیر خوش‌بینی است که برابر با ضریب ۵۱۱/۰ و سطح معناداری ۰۰۰/۰ است. بنابراین، می‌توان گفت که بین شاخص کیفیت مسکن با مؤلفه‌های مربوط به سرمایة روان‌شناختی همبستگی مثبت و مستقیمی وجود دارد و با افزایش کیفیت مسکن، متغیرهای مربوط به شاخص سرمایة روان‌شناختی نیز افزایش می‌یابد.
مقاله ۷ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۹
بررسی وضعیت آگاهی و آموزش شهروندان در استفاده از خدمات الکترونیکی (مقایسة تطبیقی مناطق ۱،۶ و ۸ شهر مشهد) | محمد رحیم رهنما؛ فاطمه بیگی نصرابادی؛ لیلا جوهری
هدف پژوهش حاضر بررسی میزان استفادۀ شهروندان، سطح آموزش و میزان آگاهی آنها از خدمات الکترونیکی در مناطق ۱، ۶ و ۸ شهر مشهد و مقایسة این مناطق با یکدیگر است. روش تحقیق توصیفی- پیمایشی از نوع کاربردی است. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه استفاده شد. پرسشنامة پژوهش حاوی ۴۱ سؤال در سه محور آموزش، آگاهی و سطح استفاده از خدمات الکترونیکی است. جامعة آماری شامل شهروندان سه منطقه از شهر مشهد است که با توجه به توزیع درآمدی، منطقۀ ۱ منطقة برخوردار، منطقة ۸ منطقة نیمه‌برخوردار و منطقة ۶ منطقة کمتر برخوردار انتخاب شد. حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان ۳۸۴ شهروند برآورد شد. نتایج پژوهش نشان داد سطح آگاهی، آموزش و استفادۀ شهروندان از خدمات الکترونیکی در سه منطقة مطالعه پایین‌تر از سطح متوسط است. همچنین، مقایسة میانگین‌های آموزش، آگاهی و استفاده از خدمات الکترونیکی در سه منطقة مطالعه نشان داد که وضعیت این سه متغیر بین مناطق مختلف متفاوت است و منطقة ۱ که از لحاظ سطح درآمدی منطقه‌ای برخوردار است نسبت به دو منطقة دیگر از نظر میزان استفادة شهروندان از خدمات الکترونیکی، سطح آموزش‌ها و آگاهی شهروندان در وضعیت بهتری قراردارد. این سه شاخص در منطقة ۸ به‌عنوان منطقة نیمه‌برخوردار نسبت به منطقة ۶ به‌عنوان منطقة کمتر برخوردار در وضعیت بهتری قراردارد. در نهایت، این سه شاخص در منطقة ۶ به‌عنوان منطقة کمتر برخوردار نسبت به دو منطقة دیگر در وضعیت نامطلوب‌تری است.
