نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۱۸

تحلیل الگوهای فضایی فرسودگی و بررسی روابط فضایی میان فرسودگی و عوامل مؤثر آن، بسیار تأثیرگذار و قابل‌توجه است؛ زیرا به درک بهتر عوامل مؤثر و بهبود عملکرد مدیریت نوسازی شهری می‌انجامد. بدین‌منظور، پژوهش حاضر با روش‌های آمار فضایی به تحلیل الگوی فرسودگی و عوامل مؤثر بر آن پرداخته است. نتایج حاصل از کاربرد شاخص موران دربارة توزیع فضایی فرسودگی این ضریب مثبت، و ۳۱۴/۰ است و خوشه‌ای‌بودن توزیع فضایی فرسودگی را نشان می‌دهد. با توجه به اینکه با شاخص موران نمی‌توان انواع طبقه‌بندی الگوهای فضایی را شناسایی کرد، تحلیل آمارة عمومی G می‌تواند برای این منظور کارساز باشد. براساس نتایج تحلیل آماری، محله‌هایی با فرسودگی زیاد کنار هم قرار دارند و از روند خوشه‌ای با تمرکز بالا برخوردارند. خوشه‌های خیلی گرم حدود ۲۹/۶ درصد از مساحت محدودة فرسوده را به خود اختصاص داده‌اند و ۵ محله را شامل می‌شوند. همچنین در این پژوهش، عوامل مؤثر بر فرسودگی با روش رگرسیون وزنی جغرافیایی (GWR) بررسی شد که در آن میزان فرسودگی به‌عنوان متغیر وابسته، و شاخص‌های کالبدی، اقتصادی و اجتماعی به‌عنوان متغیرهای مستقل درنظر گرفته شدند.

 

پژوهش حاضر کمی، و پیمایشی مقطعی است که هدف آن ارتقای سلامت جسمانی و روان‌شناختی بانوان شهر مشهد با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و بهره‌گیری از ویتامین G است. همچنین به توصیف شرایط در مقطعی از زمان می‌پردازد. با مطالعة سابقة موضوع، ارتباط میان فضای سبز، فعالیت بدنی، سلامت جسمانی و روان‌شناختی مشخص شد. رسم مدل پژوهش نیز بر این مبنا صورت گرفت که هریک از این ابعاد متغیر پنهان هستند. برای برازش متغیرهای پنهان از مدل معادلات ساختاری در نرم‌افزار آموس استفاده شد و جمع‌آوری اطلاعات با استفاده از ابزار پرسشنامه صورت گرفت. حجم نمونه ۴۰۰ نفر از بانوان مشهد هستند. نخستین عامل فوت بانوان این شهر در سال ۱۳۹۲، بیماری‌های گردش خون بود؛ بنابراین، برای تعیین محله‌های مناسب و پرکردن پرسشنامه، آدرس محل سکونت افراد فوت‌شده (۱۶۸۰ آدرس به‌صورت کامل) در GIS نقطه‌گذاری شد. همچنین توزیع فضایی به‌دست‌آمده با نقشة منطقه‌بندی درآمدی مشهد روی‌ هم قرار گرفت و درنهایت ۹ محله انتخاب شد. براساس شاخص‌های RMSEA و کای‌اسکوئر، مدل طراحی‌شده بر داده‌های حاصل از جامعة مورد مطالعه منطبق است. همچنین تأثیرگذاری فضای سبز بر فعالیت بدنی، فعالیت بدنی بر سلامت جسمانی و روان‌شناختی و سلامت روان‌شناختی بر سلامت جسمانی تأیید شده است که در ارتباط با ابعاد تشکیل‌دهندة فضای سبز ابعاد حفاظت و امکانات بیشترین اثرگذاری را دارند.

 

منطقة ۱۲ به‌عنوان قلب تهران اتکای زیادی به سیستم حمل‌ونقل عمومی دارد. راه‌اندازی خطوط حمل‌ونقل همگانی جدید در حالیرخ داده که سیستم اتوبوس‌رانی کنونی متناسب با آن تغییر نکرده و ضروری است این سیستم بازنگری شود. هدف پژوهش حاضر، شناسایی مهم‌ترین اقدامات ممکن برای بازنگری سیستم اتوبوس‌رانی و بررسی آثار این سیاست در بهبود شاخص‌های ابعاد حمل‌ونقل، زیست‌محیطی-کالبدی، و اجتماعی-فرهنگی در منطقه است. در ابتدا، مهم‌ترین راهکارهای عملی در راستای این سیاست با تکنیک دلفی معرفی شد. سپس با استفاده از آزمون کای‌اسکوئر، تأیید ارتباط معنادار میان شاخص‌های پژوهش صورت گرفت. پس از آن، با به‌کارگیری آزمون میانگین رتبه‌ای فریدمن، شاخص‌های سه بعد حمل‌ونقل، زیست‌محیطی-کالبدی و اجتماعی-فرهنگی رتبه‌بندی شدند. براساس نتایج، ابعاد اجتماعی-فرهنگی، حمل‌ونقل و کالبدی-زیست‌محیطی به‌ترتیب بیشترین تأثیر را از سیاست بازنگری سیستم می‌پذیرند. بررسی معایب و موانع طرح از نظر متخصصان نشان داد لزوم هماهنگی با سیستم اتوبوس‌رانی سایر مناطق مجاور و افزایش تعداد سفر، مهم‌ترین معایب این طرح است. درحالی‌که مهم‌ترین موانع اجرای طرح شامل تداخل وظایف نهادهای تصمیم‌گیر، و نبود نیروی متخصص محسوب می‌شود. در ادامه، پتانسیل اجرایی هرکدام از اقدامات سه‌گانة طرح از نظر متخصصان آزموده شد. براین‌اساس، مکان‌یابی هاب‌های انتقال مسافر در مرزهای منطقه، بالاترین پتانسیل اجرایی را دارد.

 

بخش مرکزی شهر قم به‌دلیل وجود حرم حضرت معصومه (س)، علاوه‌بر محل سکونت جمعیت زیاد و متراکم، روزانه پذیرای زائران زیادی است؛ از این‌رو تبدیل برخی خیابان‌های منتهی به حرم به خیابان‌های پیاده‌مدار می‌تواند احساس امنیت، ایمنی و تعامل اجتماعی را افزایش دهد و سبب تقویت حس معنوی عابران شود. براین‌اساس، پژوهش حاضر با هدف امکان‌سنجی قابلیت پیاده‌مداری خیابان‌های بخش مرکزی (منطقة ۷) شهر قم مبنی‌بر روش چیدمان فضا صورت گرفت.پس از مطالعة مبانی نظری و ادبیات پژوهش، از چهار شاخص مهم و تأثیرگذار بر پیاده‌مداری و حرکت پیاده، یعنی «پیکره‌بندی فضایی»، «نفوذپذیری»، «دید و منظر» و «کاربری زمین­شهری» استفاده ‌شد. پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی و کاربری است که داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز آن با روش میدانی و اسنادی گردآوری ‌شده‌ است. برای تهیه، ترسیم و تجزیه‌ و تحلیل این داده‌ها و اطلاعات، از مدل‌ها، روش‌ها و نرم‌افزارهای مختلفی استفاده شده است. از جمله نرم‌افزار UCL Depthmap10، AutoCAD، ArcGIS، Excel، مدل آنتروپی‌شانون برای وزن‌دهی به شاخص‌ها، و مدل VIKOR برای رتبه‌بندی شاخص‌ها. براساس نتایج پژوهش حاضر، مؤلفه‌های پیکره‌بندی فضایی از جمله هم‌پیوندی کلان، هم‌پیوندی محلی، میزان عمق، تعداد اتصال، خوانایی خیابان‌ها، میزان کنترل، میزان انتخاب و قابلیت دسترسی فضایی از عوامل مهم و تعیین‌کنندة پیاده‌مداری فضاهای شهری و حرکت پیاده است و تأثیر بسزایی بر قابلیت پیاده‌مداری خیابان‌ها در بخش مرکزی (منطقة ۷) شهر قم دارد. همچنین نتایج و یافته‌های مدل ویکور به‌منظور اولویت‌بندی خیابان‌ها براساس شاخص‌های انتخابی نشان می‌دهد خیابان انقلاب از نظر قابلیت پیاده‌مداری در اولویت اول قرار دارد. از این نظر خیابان ارم در اولویت دوم، خیابان‌های ۱۹ دی (باجک) و طالقانی به‌ترتیب در اولویت سوم و چهارم و خیابان امام‌خمینی در اولویت آخر قرار دارند.