پای کرونا بر گرده فرهنگ و هنر فارس

پای کرونا بر گرده فرهنگ و هنر فارس

سیده سمیرا متین نژاد/ باغ شکوفای فرهنگ و هنر فارس که در یک دهه گذشته با توسعه فعالیت‌ها و ایجاد زیرساخت‌ها و مشارکت بخش خصوصی به ثمردهی رسیده بود، با بحران کرونا رو به ویرانی گذاشته است و چنانچه برای مدتی طولانی ادامه یابد، همه تلاش‌های گذشته را از بین خواهد برد.

خانه‌ای قدیمی با معماری سبک پهلوی در خیابان زند شیراز، با درهای سبزرنگ و اندرونی پر از درخت و گل و شعر و دورهمی های ادبی، تنها مرکز تخصصی با فعالیت‌های ادبیات‌محور در شیراز بود که کرونا بر آن مهر تعطیلی زد.

درمقابل چندین سال فعالیت، تنها چند خط نوشته بر جای ماند با این متن: “روزی که شروع کردیم به این خانه جان بدهیم، پیش‌بینی می‌کردیم روزهای سختی پیش‌رو داشته باشیم از مشکلات اقتصادی تا مسائل اجتماعی، ما هم مثل شما برای این روزها هیچ پیش‌بینی نداشتیم و باورمان نمی‌شد که پشت درهای بسته به‌تنهایی اسباب جمع کنیم و همچنان باغچه را هرس کنیم، بی‌آنکه بدانیم بعد از ما کسی به آن‌ها آب می‌دهد یا نه”.

این سرنوشت ناگزیر مجموعه فرهنگی ادبی پیرسوک شیراز بود که در ابتدای اردیبهشت‌ماه زیر فشار آسیب‌هایی که کرونا به حوزه فرهنگ و هنر وارده کرده است، کمر خم کرد و حال تنها راه ارتباطش با مخاطبانش فضای مجازی است.

همچنین‌اند دیگر مراکز هنری و فرهنگی که طی سال‌ها اندک‌اندک جان گرفتند و هم‌اکنون، ناگهان همگی درحال جان دادن‌اند. هنرمندان نیز روزگار چندان خوشی ندارند؛ چراکه کسب و کارشان وابسته به مخاطب و مکان است و از همین رو افق چندان مطلوبی پیش روی خود نمی‌بینند.

ضرر ۱۰۰ میلیارد ریالی کرونا به بیش از ۸هزار هنرمند و فرهنگ‌ور فارس

مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس روز پنجشنبه اعلام کرد که تعطیلی کسب و کار براثر شیوع کرونا در فارس تاکنون بیش از یکصد میلیارد ریال به حوزه فرهنگ، هنر و رسانه خسارت وارد کرده است که جبران این میزان ضرر و زیان از طریق منابع استانی امکان‌پذیر نیست.

صابر سهرابی عنوان کرد: ۲هزار و ۱۲۰ نفر در استان فارس مستقیما در زمینه هنری فعالیت می‌کنند و بسیار مشاغل دیگر نیز وابسته به این افراد هستند که به آمار اضافه می‌شوند؛ همچنین در حوزه فرهنگی نیز ۶هزار و ۵۰۰ نفر در تمامی بخش‌ها و زیر مجموعه‌ها مشغول‌اند.

او با بیان اینکه هنرمندان دوشادوش ستاد مبارزه با کرونا در فارس از هیچ تلاشی فروگذار نکرده‌اند، گفت: در دوران مواجهه با کرونا سعی کردیم با توجه به شعار “در خانه بمانیم” فعالیت‌های فرهنگی و هنری را در عید نوروز در فضای مجازی برگزار کنیم و در این راستا فعالیت‌های مجازی اهالی فرهنگ و هنر فارس مورد استقبال قرار گرفت.

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس: جبران ضرر و زیان ناشی از کرونا در فارس، از طریق منابع استانی امکان‌پذیر نیست.
هنرمندانی که در گردنه‌های دشوار، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی همواره به سختی به حیات فعالیت هنری‌شان ادامه دادند، امروز خواهان رسیدگی و چاره‌اندیشی برای وضعیت موجود هستند.

شیراز در حوزه سینما در سال‌های اخیر پیشرفت‌های شایان توجهی کرد و با راه‌اندازی دو پردیس سینمایی و چندین سالن سینمای خصوصی و سینماتک‌ ظرفیت‌ها را در این حوزه افزایش داد.

کرونا به بهترین فصل اکران سینمایی آسیب زد

مدیر مجموعه فرهنگی، هنری و سینمایی هنرشهر آفتاب  با اشاره به اینکه همه‌گیری کرونا در بهترین فصل اکران سینمای ایران، ضرر و زیان بسیاری به این حوزه وارد کرد، گفت: مدیریت کلان سینمای کشور بعد از این اتفاق با مشاوره‌های مختلفی که از گروه‌های کارشناس سینما گرفته است، در حال برنامه‌ریزی برای آغاز توام با شور و نشاط فصل تازه سینماها بعد از کروناست.

محسن خباز عنوان کرد: آنچه مسلم است، سینمای ایران دچار آسیب جدی شده و برای ترمیم این فضا باید فکری اساسی کرد.
این فعال عرصه فرهنگ و هنر فارس ابراز داشت: پس از شیوع کرونا شاهد بودیم که تنها انتخاب جهانیان استفاده از ظرفیت‌های فضاهای مجازی بوده است و ایران هم از این انتخاب بی‌بهره نبود، هم کنسرت‌های متعدد و هم فعالیت‌های مختلف هنری در فضای مجازی منتشر شد؛ اما مهم‌ترین بستر تحقق این فعالیت‌ها در حوزه سینما، تلویزیون‌های تعاملی بودند.

نخستین تجربه پخش دیجیتال سینمای ایران

خباز در این باره از تجربه پخش آنلاین فیلم خروج ابراهیم حاتمی‌کیا با عنوان نخستین تجربه پخش دیجیتال سینمای ایران نام برد و افزود: گرچه اتفاق مبارکی نبود؛ اما برای اولین گام می‌توان این تصمیم‌ را ستایش کرد و می‌توان امیدوار بود فرهنگ عمومی ایران به چنان غنایی برسد که به تهیه‌کنندگان کمک کند سرمایه تولید فیلم را بازگردانند.

او با بیان اینکه جهان بعد از کرونا تغییر ماهوی خواهد کرد، اظهار داشت: برای یافتن درک درستی از وضعیت فرهنگ و هنر در دوران پساکرونا باید زمان بگذرد و بعد براساس شرایط به آن پرداخت؛ اما باتوجه‌به اینکه وضعیت معیشتی گروه عمده‌ای از مردم دچار اختلال جدی خواهد شد، برای رسیدن فعالیت‌های حوزه هنر به قبل از کرونا نیازمند زمان خواهیم بود.

مدیر مجموعه فرهنگی، هنری و سینمایی هنرشهر آفتاب ادامه داد: همانگونه که باید ترمیم وضع معیشتی مردم در جهان پساکرونا مورد توجه قرار گیرد، در حوزه فرهنگ نیز باید بسته‌های ویژه حمایتی ایجاد شود تا گسست اجتماعی و فرهنگی رخ ندهد.

تعریف بسته‌های حمایتی، داروی پیشگیری از گسست فرهنگی

مدیر اجرایی پردیس سینمایی گلستان در گفت‌وگو با ایرنا، درباره وضعیت سینماهای خصوصی در شیراز گفت: سینماها براثر شیوع کرونا اکران نوروزی را از دست دادند که فروش آن معادل سه ماه زمستان است و با توجه به اتفاقاتی که در زمستان امسال افتاد و تعطیلی‌های بسیاری که بر سینماها تحمیل شد، بسیاری از سینماها برای جبران ضرر و زیان‌ها به نوروز دل بسته بودند.

علی آذری با اشاره به اعلام احتمال بازگشایی سینماها از عید فطر با ضریب اشغال ۴۰درصدی سالن‌ها، گفت: جلب اعتماد مردم در این دوران بسیار مشکل است؛ از سوی دیگر موضوع قانون‌مداری و انجام دقیق موارد بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی دشوار است.

شاید سینما فرهنگ دوام نیاورد

او افزود: وضعیت سینماهای خصوصی در شرایط فعلی بسیار شکننده است؛ برای مثال فعالیت سینما فرهنگ شیراز در هاله‌ای از ابهام است؛ چراکه برای سال جدید باید قراردادهای جدید بسته شود و با توجه به اینکه حقوق‌ها افزایش یافته و باید ظرفیت را نیز کاهش دهیم؛ عملا باید گفت شاید سینما فرهنگ نتواند دوام بیاورد و مجبور به تعطیلی شود.

آذری با بیان اینکه با تداوم شیوع کرونا همین سرنوشت در انتظار پردیس‌های سینمایی خصوصی نیز خواهد بود، ابراز کرد: به این راحتی نیست که سینماها بتوانند کار را با ۴۰درصد ظرفیت شروع کنند، جلب اعتماد مردم، الزام به رعایت فاصله اجتماعی، نحوه صحیح ورود و خروج و ایستادن در صف همگی مسائل و مشکلات زیادی را در پی خواهد داشت.

مدیر اجرایی پردیس سینمایی گلستان: به این راحتی نیست که سینماها بتوانند کار را با ۴۰درصد ظرفیت شروع کنند، جلب اعتماد مردم و الزام به رعایت فاصله اجتماعی دشوار است.
مدیر اجرایی پردیس سینمایی گلستان با اشاره به تجربه چین در بازگشایی سینماها، گفت: با آنکه آمار مرگ و میر در چین صفر است، با بازگشایی سینماها فروش آنچنان اندک بود که ضرر بازگشایی از هزینه تعطیلی بیشتر بود.

ورشکستگی صنعت سرگرمی درصورت نبود حمایت حتمی است

این منتقد سینما با اشاره به نظرسنجی اخیر در کشور انگلستان درباره بازگشایی سینماها، عنوان کرد: براساس این نظرسنجی پیش‌بینی می‌شود که با بازگشایی سالن‌های سینما در یک ماه اول فقط ۲۵درصد کسانی که مخاطب همیشگی سینما بوده‌اند، بازگردند؛ یعنی اگر ضریب اشغال یک سینما قبل از دوران کرونا ۶۰درصد بوده، به ۱۵درصد می‌رسد و این به معنای ورشکستگی سینماست؛ هرچند ممکن است بعد از سه ماه ضریب اشغال به ۵۰درصد برسد و بعد از ۶ ماه همه مخاطبان دوباره جذب شوند، اگر حمایتی رخ ندهد، صنعت سرگرمی ورشکسته خواهد شد.

او افزود: اگر قرار باشد سینماها برای عید فطر بازگشایی شود و درصورتیکه تا آن زمان از شدت بیماری کاسته شده باشد و افراد هم کاملا اصول بهداشتی و فاصله اجتماعی را رعایت کنند، شاید بتوان گفت که سینماها از ورشکستگی نجات می‌یابند.

خسارت وارده به حوزه هنرهای تجسمی جبران‌شدنی نیست

هستی خالدی، مدیر نگارخانه سروناز شیراز  با اشاره به اینکه وارد سومین ماه تعطیلی شده‌اند، گفت: قرار بود نمایشگاهی یک ماهه از ۲۰ اسفندماه تا ۲۰ فروردین‌ماه با هنرمندان تهرانی برگزار کنیم که ناچار لغو شد؛ همچنین تمامی برنامه‌ریزی‌ها برای مدتی نامعلوم به تعویق درآمده است.

او ادامه داد: مکان نگارخانه استیجاری است و رقم اجاره‌ بالایی دارد و با آنکه صاحب ملک یک ماه همراهی کرد، مجبور شدیم بقیه هزینه را از منابع دیگر و با قرض پرداخت کنیم؛ افزون بر این، هزینه نگهداری مکان نیز بسیار است که شامل بهای آب، برق و گاز و نگهبانی و مخارج جاری ساختمان می‌شود.
مدیر نگارخانه سروناز عنوان کرد: فکر می‌کردیم بتوانیم فروش عیدانه داشته باشیم؛ اما میسر نشد. در هفته پیش رو اولین نمایشگاه آنلاین گالری را برگزار می‌کنیم و باید ببینیم در ادامه چه پیش می‌آید.

این هنرمند تجسمی درباره تجربه فعالیت مجازی اظهار کرد: تا به حال تجربه فعالیت مجازی به صورت کنونی نداشته‌ایم؛ درحال حاضر هزینه‌ای برای نمایشگاه مجازی دریافت نمی‌کنیم؛ اما اگر قرار باشد وضعیت فعلی به درازا بینجامد، باید حتما این را جا بیندازیم که مردم می‌توانند در خانه نمایشگاه آنلاین ببینند و هنرمندان آثارشان را ارسال کنند.

مدیر گالری سروناز: خسارات واردشده به حوزه تجسمی به‌سختی قابل جبران است و انرژی که صرف زمان، فرهنگ‌سازی و آموزش مخاطب شده به آسانی باز نمی‌گردد.
خالدی این اقدام را نیز پرریسک خواند و توضیح داد: ممکن است بسیاری از پیش‌بینی‌های ما درباره استقبال مجازی از نمایشگاه‌های هنری محقق نشود. هم‌اکنون برای برگزاری کلاس‌های برخط نیز مشکلاتی داریم؛ چون مردم به حضور و درک ملموس امور نیاز دارند.

کرونا باعث ایجاد بحران در حوزه مخاطب هنر شده است

او با اشاره به اینکه شیوع بیماری باعث ایجاد بحران در حوزه مخاطب هنر شده است، بیان داشت: هنرمندان و صاحبان کسب‌وکارهای فرهنگی بسیار مظلوم واقع شده‌اند و حالا تنها کاری که ازمان برمی‌آید این است که بکوشیم مخاطبمان را حفظ کنیم.

مدیر گالری سروناز در عین حال اعلام کرد که تمایلی به بازگشایی در زمان شیوع بیماری ندارد و گفت: با توجه به اینکه روند شیوع بیماری در شیراز صعودی شده است، ترجیح می‌دهیم همچنان باوجود فشارهای مالی تعطیل بمانیم.

خالدی پیشنهاد کرد که سازمان‌ها و نهادهای مختلف، میزانی از بودجه خود را صرف خرید آثار هنری به منظور نگهداری در آرشیو یا اهدای هدیه کنند تا کسب و کارهای فرهنگی و هنرمندان را از ورشکستگی نجات دهند، به نظر این هنرمند، این اقدام کمترین گامی است که می‌توان در این وضعیت برای قشر هنرمند برداشت.

کرونا و بازار کتاب

کتابفروشی‌ها نیز از آسیب‌های کرونا در امان نمانده‌اند؛ افزون بر کتابفروشی‌های کوچک که نفس بی‌رمقشان به شماره افتاده و احتمالا بسیاری از آن‌ها به تعطیلی کشیده‌ خواهند شد، کتابفروشی‌های بزرگ و چندمنظوره نیز متضرر شده‌اند؛ گرچه آن‌ها با فعالیت مجازی به حیات خود ادامه می‌دهند.
در این میان، داستان یک کتابفروشی که دقیقا در آستانه افتتاحش همه‌چیز متوقف شد، بیانگر میزان آسیبی است که فرهنگ‌وران متحمل می‌شوند.

هخامنش یونسی، مدیر کتابفروشی و مجموعه فرهنگی آبی در گفت‌وگو با ایرنا عنوان کرد: این کتابفروشی قرار بود دهم اسفندماه ۹۸ افتتاح شود، حدود ۳۵ نفر نیرو آماده به کار بودند و بخش‌های مختلف مجموعه نیز تکمیل شده بود؛ همچنین تا آخر تعطیلات نوروز ۷ رویداد هنری و فرهنگی برنامه‌ریزی کرده بودیم اما حتی به مراسم گشایش کتابفروشی نیز نرسیدیم.

او افزود: خسارت بسیار زیادی را متحمل شدیم؛ چون هنوز آغاز به کار نکرده مجبور به تعطیلی شدیم؛ با این حال، ناچار بودیم حقوق نیروها را پرداخت کنیم، زیرا فشاری که به ما وارد می‌شود، بر آنها نیز تحمیل می‌شود؛ بنابراین دو ماه است که ۵۰درصد حقوق را به آن‌ها پرداخت می‌کنیم.

یونسی اسفندماه را بهترین زمان برای افتتاح کتابفروشی دانست و افزود:بهترین ماه‌ها برای کتابفروشی‌ها شهریور و اسفند است، بعد از آن فروردین نیز زمان خوبی است که ما همه را از دست دادیم.

افتتاح کنیم، با جان مردم بازی می‌شود

مدیر کتابفروشی آبی با بیان اینکه تمایل ندارد فروشگاهش را افتتاح کند، عنوان کرد: نمی‌توانیم خطر کنیم و با جان مردم و نیروهایمان بازی کنیم. ما خرده فروشی هستیم و تعداد قلم کالای زیادی داریم، افراد می‌توانند کتاب‌ها و نوشت‌افزار را لمس کنند و ما امکان ضدعفونی مداوم را نداریم؛ بنابراین به محلی برای انتقال ویروس تبدیل می‌شویم. فعلا تصمیم داریم تا آخر اردیبهشت‌ماه صبر کنیم و بعد باید دید چه می‌شود.

نفس بی‌رمق کتابفروشی‌های کوچک به شماره افتاده و احتمالا بسیاری از آن‌ها بر اثر کرونا به تعطیلی کشیده‌ خواهند شد.
یونسی ادامه داد: برای فروش مجازی برنامه‌ریزی کرده بودیم، اما پیش‌بینی نمی‌کردیم به چنین وضعیتی دچار شویم؛ در عین حال چون افتتاح نشده‌ایم نمی‌توانیم هیچگونه فعالیتی را آغاز کنیم، همه چیز آماده است و فقط باید در مجموعه را باز کنیم و آغاز کنیم؛ اما نمی‌توانیم.

به جز مجموعه‌های فرهنگی و هنری، فعالان هنرهای همچون تئاتر و موسیقی که از پشتوانه کافی مالی برخوردار نیستند نیز متضرر شده‌اند و معیشتشان به خطر افتاده است؛ زیرا حیات هنرمندان در این حوزه‌ها به سرمایه‌گذار، مخاطب و مکان بستگی دارد و حال که زنجیره این پیوندها گسسته است، بیش از دیگر فعالان این عرصه آسیب می‌بینند.

تعداد هنرجویان موسیقی کاهش یافت

محمد رضازاده، خواننده و مدرس آواز سنتی است، او در گفت‌وگو با ایرنا عنوان کرد: از ابتدای اسفند تاکنون، درآمدم به کمتر از یک‌سوم رسیده است؛ افزون بر این، بیشتر فعالان مستقل در عرصه‌های هنری بیمه نیستند و نمی‌توانند از مزایای بیمه بیکاری نیز بهره‌مند شوند.

او ابراز داشت: ضبط موسیقی، رونمایی از آلبوم، اجراهای متعدد و حتی شرکت در فستیوال جهانی گروه‌های آوازی نیز جزو برنامه‌هایی بود که به تاخیر افتاد؛ در عین حال برخی فعالیت‌ها را به صورت مجازی پیگیری کرده‌ایم.

رضازاده با بیان اینکه حیات هنرمند به فعالیت است، گفت: اثری را با همکاری ۱۵ نوازنده ارکستر ملی و ارکستر سمفونیک در وضعیت قرنطینه در فضای مجازی منتشر کردیم؛ چون با وجود سختی‌ها باید گام‌هایمان را همچنان محکم برداریم.

این مدرس آواز اظهار کرد: گرچه مدت‌هاست برای برخی هنرجویان کلاس‌هایی را به‌صورت آنلاین برگزار می‌کنم، همه هنرجویان از این کلاس‌ها استقبال نمی‌کنند؛ به دو دلیل یکی اینکه به کلاس حضوری وابسته‌اند و دیگری اینکه کیفیت کلاس حضوری بهتر از کلاس مجازی است.

او ادامه داد: با وضعیت پیش‌آمده، ریزش هنرجویان باوجود بازگشایی کلاس‌های فردی نیز محتمل است؛ زیرا همه اقشار جامعه با مشکلات اقتصادی مواجه‌ شده‌اند و ممکن است برخی از ادامه راه انصراف دهند.

احتمال ریزش مخاطب در دوران پساکرونا

این هنرمند درباره احتمال ریزش مخاطب در دوران پساکرونا نیز بیان کرد: قرنطینه باعث شده افراد در انزوا به خودشان نزدیک‌تر شوند و بخواهند که به علایقشان بپردازند، بسیاری منتظر هستند این دوران تمام شود تا فعالیت هنری خود را از سر بگیرند، شاید بتوان بعد از این اتفاقات مخاطب بیشتری هم جذب کرد؛ چراکه باید خلاء ایجاد شده را پر کرد.

نرگس شیرازی‌نژاد، بازیگر و کارگردان تئاتر است، او که همزمان با توقف فعالیت‌های هنری، نمایش کودکانه”علی بابا و چهل دزد بغداد” را با کارگردانی مشترک هادی بی‌کینه روی صحنه تماشاخانه استاد هودی داشت، در پی تعطیلی اجباری متحمل آسیب‌ بسیار شد.
او در گفت‌وگو با ایرنا عنوان کرد: این نمایش در هفته دوم اجرا متوقف شد؛ همچنین ۱۳ سانس اجرای مدارس و ۵ نوبت اجرای بعدازظهر این نمایش نیز به دلیل شیوع کرونا لغو شد.

این هنرمند با بیان اینکه تئاتر در اکثر مواقع با بحران مالی و تماشاگر روبه رو بوده است، اظهار کرد: بحران هنر نمایش در دوره شیوع کرونا و تعطیلی سالن‌های تئاتر، عمق این مشکلات را دوچندان کرده است و حتی پس از پایان این دوران نگرانی‌هایی جدی را در پی خواهد داشت.

نبود انجمن صنفی هنرمندان تئاتر موجب آسیب است

او این موضوع را که اشتغال به تئاتر از نگاه دولت شغل نیست، موجب ضرر و زیان دانست و گفت: وقتی برای رسته‌های مختلف مشغول در تئاتر صنف نداشته باشیم، نمی‌توانیم حق و حقوقمان را مطالبه کنیم؛ از همین رو بحران کرونا باید زمینه‌ساز ایجاد صنف یا خانه تئاتر شود.
شیرازی‌نژاد بیان داشت: به هر روی در این وضعیت باید به این بیندیشیم که چگونه می‌توان اعتماد از دست رفته تماشاگران را برای حضور در سالن‌های تئاتر تقویت کرد و این موضوع نیازمند عزمی جدی است.

او با اشاره به اینکه در شرایط حاضر نمی‌توان چیزی را پیش‌بینی کرد، گفت: تمام برنامه‌ریزی‌ها تحت تاثیر فعالیت ویروس کرونا و وحشتی است که نه فقط در شهر یا کشور خودمان احساس می‌شود، بلکه در سراسر جهان وجود دارد.

این بازیگر تئاتر افزود: انجمن نمایش یا دیگر ارگان‌های فرهنگی، همیشه می‌گویند که مطالبات هنرمندان از اولویت‌های جدی آن‌هاست؛ اما در عمل این اتفاق نیفتاده و شاهد رویه‌ای مثبت برای گذر از این شرایط سخت نیستیم.

وضعیت تئاتر شهرستان‌ها در حالت عادی هم بحرانی است

کارگردان نمایش چهل دزد بغداد عنوان کرد: زمانی که ظاهراً همه چیز رو به راه بود، اوضاع مالی و اقتصادی تئاتر نامناسب بود؛ حتی قبلا مبلغی در حمایت از گروه‌های نمایشی از طرف دولت برای اجراهای سالانه پرداخت می‌شد که اخیراً همان کمک‌هزینه هم از گروه‌های نمایشی دریغ شده است. وضعیت تئاتر شهرستان هم در حالت عادی نابسامان است، چه برسد به اینکه چندین ماه تعطیل شود.

او ادامه داد: دولت تقریبا برای تمامی اقشار تمهید و برنامه‌ای دارد و به صنوف مختلف یارانه یا مبالغی را برای جبران ضرر و زیان‌ها پرداخت می‌کند؛ اما هنرمندان تئاتر در این عرصه نیز تنها مانده‌اند.

شیرازی‌نژاد اظهار کرد: تئاتر از طریق مخاطب کسب درآمد می‌کند و حقیقت این است که بعد از اتمام این دوران، وضعیت تئاتر فاجعه‌بارتر خواهد شد؛ زیرا برای جلب اعتماد و رضایت دوباره مخاطب زمان بسیار زیادی لازم است؛ در عین حال با نگاهی خوشبینانه می‌توان گفت با اتمام شیوع بیماری، مردم با شوق بیشتری به تماشای تئاتر می‌آیند؛ اما اینها همه فرضیه است و از آنجا که نمی‌توان از پایان دوران همه‌گیری اطمینان داشت، نگران آینده هستیم.

منبع: ایرنا