فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه کالبدی شماره ۱۴

تغییر کاربری در سکونتگاهای روستایی پیراشهری بسیار وسیع بوده است. به صورتی که گسترش شهرنشینی تحولات بسیاری را در سکونتگاه­های روستایی شکل داده است که از جمله آنها می توان به پیامدهای کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی اشاره نمود. مهمترین پیامد تغییر کاربری اراضی ، تبدیل اراضی کشاورزی به مسکونی است که سبب کاهش قدرت تولیدی سکونتگاههای روستایی می شود. این بررسی در شهرستان قرچک صورت گرفته و ۴ روستا به عنوان روستاهای مورد مطالعه انتخاب شدند . از کل جمعیت مورد مطالعه ،۲۴۰ نفر به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند.روش تحقیق مبتنی بر روش کمی و کیفی است که داده های پژوهش با روش­های کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده اند. همچنین روش ارزیابی و تأیید ارتباط گویه ها مبتنی بر روش تحلیل عاملی است. براساس تحلیل یافته ها، شاخص‌های سنجش هر یک از مقیاس‌های مورد استفاده در سطح اطمینان ۵% مقدار آماره t-value بزرگتر از ۹۶/۱ می‌باشد که نشان می‌دهد همبستگی‌ گویه های پژوهش معنادار است. میانگین دیدگاه روستاییان در رابطه با تأثیر تغییر کاربری بر بعد زیست محیطی۶۱/۳ ، بعد کالبدی۵۹/۳ و بعد اجتماعی ۴۲۱/۳ است.همچنین میانگین دیدگاه روستاییان در بعد اقتصادی ۵۸/۳ با مقدار معناداری ۰۰۰۱/۰ حاصل شده که معنادار است .

 

بروز تغییر و تحول پوشش و کاربری اراضی بویژه در فضای سرزمینی و منطقه ای درپی بهره برداری بی رویه و دخالت افسارگسیخته فعالیت های انساتی است .چگونگی نوع و میزان مداخلات انسانی از طریق تحلیل رویکردهای نظری متفاوت موثر بر نظام های بهره برداری همچون رویکرد اکولوژی سیاسی قابل ردیابی است .در دو دهه اخیر روند تحول نظام کاربری اراضی در نواحی روستایی کشور و ناحیه پژوهش همدان از آهنگ سریعی برخوردار بوده است. یکی از جلوه های بارز این تحول در نظام کاربری اراضی،گسترش ساخت و سازهای کالبدی در اراضی زراعی،باغی و مرتعی پیرامون سکونتگاههای روستایی در عرصه های منابع طبیعی بصورت گونه های همچون ویلا سازی خانه های دوم،گسترش و توسعه خانه های روستایی و دخل و تصرف در اراضی مرتعی است.در این پژوهش، پایش و تحول نظام کاربری اراضی در دو مقطع زمانی ۱۹۹۸ میلادی(۱۳۷۷ خورشیدی) تا۲۰۱۷ میلادی(۱۳۹۶ خورشیدی) در کاربری­های همچون کشاورزی، مرتع، ساخت و سازهای کالبدی،بایرو منابع آبی با بهره گیری از تصاویرماهواره ای لندست در پهنه های روستایی پیرامون شهر همدان انجام شده است.روش شناسی به شیوه توصیفی_ تحلیلی با رویکرد کاربردی و بهره گیری از الگوی تحقیق کمی و کیفی است. در بخش پژوهش کمی با استفاده از الگوهای پایش کاربری اراضی و سایر روشهای تحلیل کمی در سامانه های اطلاعات مکانی و روشA”WOT برای تحلیل محتوی کمی و در بخش کیفی با ارزیابی مشارکتی و تشکیل کارگروه های محلی با مشارکت بهره برداران و کارشناسان محلی عوامل تبینی تحول در نظام کاربری اراضی مورد تحلیل قرار گرفته است.

 

اقامتگاه‌های بوم‌گردی با دارا بودن اصول و ضوابط متعدد و سازگاری با شرایط محیط مناطق بکر طبیعی و مناطق روستایی، از عناصر مهم خدمات گردشگری و به‌ویژه، بوم‌گردی محسوب می‌شوند. یکی از مهم‌ترین ضوابط و اصول این اقامتگاه‌ها، اصول معماری آن‌ها است. استان گیلان جاذبه‌های بوم‌گردی متعددی دارد و مکان مناسبی برای احداث این نوع از اقامتگاه‌ها است. با توجه روند رو به رشد ورود گردشگران به منطقه، توجه به معماری اقامتگاه‌های بوم‌گردی در جهت رونق بوم‌گردی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی معماری اقامتگاه‌های بوم‌گردی تلارخانه بردبار و دیلمای گشت در استان گیلان به ویژه با تأکید بر ساختار کالبدی این اقامتگاه‌ها و ویژگی‌های مرتبط با آن‌ها است. داده‌های لازم بر اساس شاخص‌های معماری که دربرگیرنده شاخص‌های ساختار کالبدی و فیزیکی اقامتگاه، شاخص‌های آمایشی، زیبایی‌شناسی و محیطی است، از طریق مطالعات نظری و میدانی گردآوری‌شده و از طریق روش تحلیل محتوای کیفی استقرایی، به شیوه کیفی تجزیه‌وتحلیل شده است. نتایج نشان داد که اقامتگاه تلارخانه از نظر ساختار معماری در سطح بالاتر و استاندارد بهتری قرار دارد و معماری آن نسبت به معماری روستا بسیار متفاوت است و این میزان تفاوت و درجه معماری در اقامتگاه دیلمای گشت کمتر است. اگرچه مدیریت خانوادگی و تلاش در جهت اعمال برخی از هنرها و فرهنگ بومی در هر دو اقامتگاه دیده می‌شود، اما میزان تشابه معماری اقامتگاه دیلمای گشت با روستا بیشتر است. درعین‌حال، کمبود سرمایه و هزینه بالای معماری سنتی و انگیزه و علاقه مردم به توسعه اقامتگاه برای هر دو اقامتگاه صدق می‌کند، اما نتیجه نهایی پژوهش برای اقامتگاه دیلمای گشت، بهبود و برای اقامتگاه تلارخانه، ارتقا است.