دو فصلنامه علمی اقلیم گرم و خشک ۸

 

 

 

 

 

صنعت ساختمان از صنایع آب­بر محسوب می­شود و ساخت­­­­وساز در کشور، بخش قابل­توجهی از مصرف آب شرب را به خود معطوف می­کند. یکی از عوامل تاثیرگذار بر مصرف آب در ساختمان­سازی، نوع سیستم ساختمانی است. برای بهینه­سازی مصرف آب در ساختمان­سازی لازم است سیستم ساختمانی به نحوی انتخاب شود که علاوه بر تامین خصوصیات سازه­ای مورد نظر، به لحاظ مصرف آب در مرحله­ ساخت نیز بهینه باشد. تاکنون عمده فعالیت­­ها برای کاهش مصرف آب در ساختمان، معطوف به مرحله­ بهره­برداری از ساختمان بوده و کمتر به مرحله­ ساخت توجه شده ­است. در این مقاله از بین شمار خانه­های عرفیِ شهر یزد، به عنوان نمونه­ حاد در اقلیم گرم­وخشک کشور که با بحران بی­آبی مواجه است، ، نمونه­ای با سیستم سازه­ای دیوار باربر انتخاب شد و به روش کمی، میزان مصرف آب در مرحله­ ساخت سازه­ آن محاسبه گردید. این مقدار شامل مصرف آب حین اجرا در کارگاه و آب مصرفی برای تولید مصالح ساختمانی مورد نیاز در کارخانه است. سپس سازه ساختمان برای نمونه­ مذکور با دو سیستم متداول دیگر یعنی اسکلت فلزی و اسکلت بتنی طراحی شد و با در نظر گرفتن سایر تغییرات وابسته به سیستم ساختمانی، مانند ابعاد پی، ابعاد تیرها و ستون­ها، ضخامت دیوارها و… مصرف آب مجددا محاسبه گردید.

 

دریافت کامل مقاله

وجود تعداد زیادی از خانه‌های خالی در بافت قدیم یزد و پراکنش افقی بی‌رویه شهر یزد برای تامین واحدهای مسکونی، سبب شده است نوشتار حاضر از برنامه فضایی خانه‌های سنتی یزد در نسبت با سکونت امروزیپرسش کند. لذا با هدف شناخت زندگی دیروز و امروز، مطالعات کتابخانه‌ای با روش غالبِ تاریخی و توصیفی-تحلیلی در پیشینه موضوع و مشاهدات مستمر میدانی تا اشباع نظری به صورت کیفی در حیطه خانه‌های سنتی و امروزی انجام شده است. مطالعات نشان می‌دهد برنامه فضایی خانه‌های سنتی مشتمل بر انواع فضاهای باز، نیم‌باز و بسته در ارتباطات عمودی از زیرزمین تا بام است که شامل فعالیت­هایی همچون زندگی در جوار خانواده، کارِ خانگی یا فراخانگی و فعالیت­های اجتماعی همچون میهمانداری، همسایه‌داری و ارتباط با محله است. از سوی دیگر، برنامه فضایی خانه‌های امروزیِ اغلب آپارتمانی، یک بقچه تختِ بسته به ندرت دارای فضایِ نیم‌بازِ مناسب است که در نشیمن، پذیرایی، ناهارخوری، آشپزخانه باز، اتاقهای خواب، فضاهای بهداشتی، پارکینگ و انباری روی می‌دهد. در این نوع از سکونت؛ کارِ خانگی تقریبا فراموش شده است و فضایِ بازِ مشاع لزوما سبب تحقق‌پذیری مناسبات اجتماعی و طراوت زندگی خانواده نمی‌شود. نقاط رجحانی برای دو نوع برنامه فضایی وجود دارد که از مهمترین آن­ها اهمیت و اولویت فضای باز و نیم‌باز در فعالیت­های متنوع خانواده و کیفیت‌های زندگی در خانه‌های سنتی و از وجه دیگر؛ ایمنی، امنیت و راحتی زندگیِ محدودِ امروز در آپارتمان­هاست.

 

 

جامعه ایران دوران گذر از جامعه سنتی به مدرن را بسیار سریع و بدون ایجاد زیرساخت­های لازم به ویژه در حوزه­ی ساخت­وساز تجربه نموده است؛ در این دوره تغییرات ساخت­وساز ناشی از تقلید شکل و بدون در نظر گرفتن مفاهیم متناسب با شرایط جامعه می­باشد و خانه به عنوان اولین سرپناه بشر، منعکس­کننده­ی بیشترین تأثیرات فرهنگی، اجتماعی و اعتقادی خواهد بود. مقالة حاضر سعی در ادراک «عرصه­بندی فضاهای خانه» با استفاده از مدل تحلیلی «نحو فضا» را دارد و اصلی­ترین سوال پیش­روی مقاله آن است که با بررسی «ارتباطات فضایی خانه­های سه دورة قاجاریه، پهلوی و جمهوری اسلامی» با روش نحو فضا تغییر در عرصه‌بندی و سازمان فضایی خانه­ها چگونه می­باشد. هر چند در این حوزه­ مطالعات دیگری نیز صورت گرفته ولی در پژوهش پیش­رو تلاش بر این است تا براساس تئوری «نحو فضا» به این ادراک نایل شد، زیرا چنانچه این ادراک در قالب مدل تحلیلی سامان گیرد، زمینه­های پیش­بینی رفتارهای احتمالی در فضاهای مورد نظر خانه­های دورة قاجاریه و پهلوی و تفاوت آن با خانه­های دورة جمهوری اسلامی به دست خواهد آمد.

 

همنشینی توده و فضا، جزء جدایی ناپذیر معماری ایرانی است. در معماری مسکونی ایران بنا به ضرورت و نیاز، درجات مختلفی از همنشینی این دو عنصر دیده می­شود که نتیجه آن ظهور خانه­های چهار طرفه، سه طرفه، دو طرفه و یک طرف ساخت است. در هرکدام از این الگوها، نحوه پیکره­بندی فضا متفاوت بوده و لذا ساختارهای متفاوتی از فضا در آنها شکل گرفته است. بنابراین الگوهای متفاوتی از محرمیت در این فضاها به وجود آمده که پژوهش حاضر در پی بررسی این موضوع است. محرمیت در این پژوهش در قالب سه مفهوم درونگرایی، سلسله مراتب دسترسی و عرصه­بندی فضایی تعریف شده، که هر کدام از این مفاهیم با استفاده از شاخص­هایی در زمینه تئوری نحو فضا مورد تحلیل قرار گرفته­اند. این شاخص­ها شامل چهار شاخص همپیوندی، ارتباط، عمق و دسترسی بصری است که دو شاخص اول با استفاده از روابط ریاضی نحوِ فضا و دو شاخص دوم با استفاده از نرم­افزار Depthmap مورد تحلیل قرار گرفته است. نمونه­های موردی در این تحقیق ۱۲ خانه سنتی تک حیاط، در سه شهر کرمان، اصفهان و کاشان هستند که بسته به نسبت توده به فضا، از هر الگو سه نمونه انتخاب شده است.

 

 

سبک در عام­ترین معنا عبارت از الگوها یا صفات متمایز و مشخص اثر یا آثار است که کاملاً وابسته به صورت اثر هنری است و سبک­شناسی، روشی برای دسته­بندی آثار در یک زمینة مقرّر بر مبنای تشابهات شکلیِ آنان است. زمینه­های پدیدآورندة اثر هنری که منجر به شکل­گیری سبک­های مختلف می­گردد، در نگاه سنت­گرایان اغلب سیاق اجتماعی و فرهنگی دوره­ها در مناطق مختلف است که در چارچوب سنّت که مجموعه­ای از حقایق و اصول جاری شده از منبع الهی است، قرار می­گیرد. با توجه به تفاوت­های بنیادینِ معماری اسلامی به­عنوان بخشی از معماری سنّتی با سایر انواع معماری، روش خاص سبک­شناسی آن می­بایست مورد شناسایی قرار گیرد. پژوهش بنا بر هدف بنیادی و بنا بر ماهیت آمیخته است و روش تحقیق از نوع تحلیل محتواست که با نگاهی تحلیلی – تطبیقی به آراء سنّت­گرایان در باب سبک و سبک­شناسی، در پی تبیین الگویی برای سبک­شناسیِ معماری اسلامی است.