نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۱۹

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شهرنشینی از نیمۀ دوم قرن بیستم با روند شتابانی ادامه یافته و مراحل مختلف «حومه‌نشینی» و «شهرگریزی» (ضد شهرنشینی یا زوال) نیز هم­زمان در بسیاری از کلان‌شهرها ظاهر شده است. در این پژوهش منطقۀ کلان‌شهری تهران به عنوان قلمرو پژوهش انتخاب شد و فرایند انفجار مادرشهر و پدیدارشدن زوال شهری در شهر تهران، گسیختگی شهری به‌عنوان نمود فضایی و عینی توسعۀ پیرامونی طی سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۵ مشخص شد. پژوهش حاضر در چارچوب راهبرد پس‌کاوی انجام شده است. همچنین این پژوهش به شیوۀ فراتحلیل و بر اساس داده‌های ثانویۀ جمعیتی مرکز آمار ایران به‌عنوان معیار اندازه‌گیری و اطلاعات اسناد و گزارش‌های رسمی فرادست انجام شده و از سنت‌های روش پژوهش کمی و کیفی استفاده کرده است. روش اندازه‌گیری گسیختگی شهری اغلب از طریق تبدیل داده‌ها، اطلاعات و عوامل کیفی به داده‌ها و شاخص‌های کمی بوده است. به‌منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها، از مدل‌های توزیع جهت‌دار، هم­بستگی فضایی موران (جهانی و محلی) و آمارۀ عمومی G و برای اندازه گیری رشد گسیختۀ منطقۀ کلان‌شهری در دوره‌های مورد بحث از مدل‌های آنتروپی شانون و هُلدِرن اندازه‌گیری استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که از دهۀ ۵۰ ه. ش «منطقۀ کلان‌شهری تهران» فرایند حومه‌نشینی به سبک مدرن را آغاز کرده و پس از دهۀ ۷۰ ه.ش با فرایند شهرگریزی (زوال) مواجه بوده است. نمود فضایی این دو فرایند در قالب گسیختگی تجلی یافته است. نتایج مدل‌های موران و آمارۀ عمومی G حاکی از شکل‌گیری چند الگوی خوشه‌ای جمعیت خارج از کلان‌شهر تهران است. همچنین نتایج مدل‌های آنتروپی­شانون و هلدرن نشان می‌دهد که از دهۀ ۷۰ ه. ش، توسعۀ عرصه‌های شهری در حلقۀ دوم (Suburban) و حلقۀ سوم (Exurban) رخ داده است. نتیجۀ این پژوهش حاکی از بروز پدیدۀ زوال شهری در منطقۀ کلان‌شهری تهران است که از فرایندهای شهرنشینی تجربه‌شده در کشورهای آمریکایی- اروپایی تبعیت می‌کند.

 

دریافت کامل مقاله

سیستم پلکانی در شهرها موضوعی جدید است که در آن، شهرها به گروه‌هایی با شکاف جمعیتی تقسیم می‌شوند و نظمی درونی را در سلسله‌مراتب شهری نشان می‌دهند. آنچه تاکنون بررسی نشده است چگونگی قرارگیری شهرهای هم‌گروه در بستر جغرافیایی است؛ از این‌رو در پژوهش توصیفی-تحلیلی حاضر، با استفاده از سرشماری سال ۱۳۹۵ در سطح استان‌های ایران به بررسی این مقوله و ویژگی‌های مناطق مختلف پرداخته شده است. به‌منظور دستیابی به اهداف پژوهش، از مدل‌های میانگین نزدیک‌ترین همسایه، تحلیل خوشه‌ای فضایی چندفاصله‌ای و بیضی انحراف معیار استفاده شد. در پایان از آزمون اسپیرمن برای کشف روابط میان متغیرهای مورد مطالعه، از نرم‌افزار SPSS برای انجام آزمون‌های آماری و از GIS برای تهیۀ نقشه‌های مورد نیاز استفاده شد. پژوهش حاضر به‌دنبال توصیف وضعیت شهرها از نظر سلسله‌مراتب نیست، بلکه هدف اصلی آن بررسی سیستم پلکانی در سطوح ملی و منطقه‌ای و کنکاش در موضوعات وابسته به آن است. نتایج نشان می‌دهد در ایران نظام پلکانی در هر دو سطح ملی و منطقه‌ای وجود دارد که البته در این میان تفاوت‌هایی در ویژگی‌ها، به‌ویژه در تعداد گروه‌های شهری دیده می‌شود. از سوی دیگر شهرهای هم‌گروه در این سیستم جز در برخی موارد استثنایی که توزیع خوشه‌ای دارند، با توزیع پراکنده همراه هستند. از سوی دیگر، میان تعداد نقاط شهری و جمعیت شهری با تعداد گروه‌ها ارتباط معناداری وجود ندارد و برای شکل‌گیری گروه‌های مختلف شهری در نظام پلکانی شهرها، باید به دنبال عوامل تأثیرگذار دیگری بود.

 

 

پارک‌ها محلی برای آرامش، آسایش و تفریح شهروندان هستند و امن‌بودن آن‌ها امری مهم به‌شمار می‌آید. تا آنجا که نبود امنیت در این مکان‌ها منجر به کاهش مراجعه و تبدیل‌شدن پارک‌ها به فضایی مرده می‌شود. در پژوهش توصیفی-تحلیلی و کاربردی حاضر، با توجه به اهمیت و جایگاه امنیت در پارک‌ها، ارزیابی و تحلیل فضایی این مقوله در پارک‌های شهر تهران انجام شد. جامعۀ آماری ۴۱ پارک شهر تهران در سال ۱۳۹۳ است. برای تعیین اهمیت هریک از شاخص‌ها از ANP، به‌منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از مدل V PROMETHEE، برای تهیۀ نقشۀ پارک‌هایی که بیشترین ناامنی در آن‌ها رخ داده از مدل درون‌یابی تخمین تراکم کرنل و برای نشان‌دادن جهت توزیع، از بیضی انحراف معیار و مرکز میانگین استفاده شد. براساس نتایج، پارک‌های سهند، الغدیر، سعادت‌آباد، میثاق، شفق و ۲۲ بهمن امنیت زیادی دارند، اما پارک‌های لویزان، چیتگر و سرخه‌حصار، مکان‌هایی امن محسوب نمی‌شوند. همچنین نتایج تحلیل تراکم کرنل و توزیع جغرافیایی نشان می‌دهد امنیت پارک‌های شرقی و غربی شهر تهران اندک است. علل اصلی این امر، شاخص‌های دستگیری معتاد، دستگیری اغفال‌کننده، دستگیری زورگیر، مظنون به زورگیر، دستگیری سارق، دستگیری اراذل‌واوباش، دستگیری شارب خمر و مشروبات الکلی، دستگیری حامل سلاح سرد و گرم، دستگیری سی‌دی‌فروش غیرمجاز، صدور قبض ابلاغ تخلفات خودرویی امنیت اجتماعی و توقیف خودرو در این پارک‌هاست؛ از این‌رو ضروری است راهکارهایی برای کاهش ناامنی در برنامه‌ریزی‌های آتی مدنظر قرار بگیرد.

 

تغییرات اقتصاد ملی و بین‌المللی کشورها در دو دهۀ پایانی سدۀ بیستم میلادی و لزوم تعدیل شیوه‌های مداخله در نواحی شهری براساس نیازهای محلی، سبب شده است ابزارهای سنتی به‌کار گرفته‌شده برای تجدید حیات شهرها که به‌تنهایی توان رویارویی با علل بروز افت شهری ندارند به چالش دچار شوند. حرکت دیدگاه‌ها از مداخلات بزرگ‌مقیاس، پروژه‌محور و دولت‌محور به‌سوی بازآفرینی محلی و فرایندمحوری با تکیه بر ظرفیت‌های درونی و مشارکت‌محور، از ویژگی‌های بارز بازآفرینی شهری فرهنگ مبناست. در این میان، گردشگری فرهنگی به‌عنوان تسهیل‌کنندۀ این بازآفرینی، در حال تبدیل‌شدن به رهیافتی کارآمد و پایدار است. هدف پژوهش توصیفی-تحلیلی و کاربردی حاضر، تبیین ارتباط این دو مقوله با استفاده از روش/ فن تحلیل عرصه‌های تصمیم‌گیری در توسعۀ گردشگری فرهنگی محلۀ تاریخی ظهیرآباد منطقۀ ۲۰ شهرداری تهران است. نتایج نشان می‌دهد این روش/ فن با قابلیتی که در ارتباط‌گیری گسترده با طیف وسیعی از عوامل تأثیرگذار بر فرایند بازآفرینی دارد به‌همراه تقویت اقتصاد و ساختار مدیریت محله‌ای، در اولویت برای آغاز برنامه‌ریزی بازآفرینی این محله قرار دارد.

 

مباحث شهروندی در جهان معاصر از جمله مباحث جذاب محسوب می­شود که توجه بسیاری از عالمان اجتماعی و سیاسی را در رشته‌های گوناگون به خود جلب کرده است. تحولات ساختاری و کارکردی نظام‌های اجتماعی و سیاسی و ایجاد بسترهای متفاوت در ادارۀ امور شهرها، همچنین ماهیت اسلامی­بودن قوانین ایران، نگرش‌های گوناگونی دربارۀ حقوق و وظایف شهروندی پدید آورده است. هدف پژوهش توصیفی و هم­بستگی حاضر، تأثیر مؤلفه‌های مختلف حقوق شهروندی بر مدیریت شهری در شهر ایلام است. جامعۀ آماری شهروندان شهر ایلام است که برای نمونه ۲۰۰ نفر انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات نیز پرسشنامه بود که متناسب با اهداف پژوهش تنظیم شد و پایایی آن به­کمک آلفای کرونباخ برای پرسشنامۀ حقوق شهروندی ۷۵ درصد و برای مدیریت شهری ۷۴ درصد به­دست آمد. به‌منظور بررسی روایی پرسشنامه نیز از روایی صوری استفاده شد که نشان­دهندۀ تأیید پایایی پرسشنامۀ مورد نظر است. درنهایت مجموعۀ داده‌ها به کمک نرم‌افزار SPSS تجزیه و تحلیل شد. نتایج حاصل پژوهش که به­کمک آزمون کلموگروف-اسمیرنوف، رگرسیون و تی­تست حاصل شد، نشان می­دهد حقوق شهروندی برای افراد متعددی قابل‌درک و معنادار نیست. همچنین آگاهی از این حقوق می‌تواند بر مدیریت شهری شهروندان مؤثر باشد.